Na danasnji dan-vremeplov

Dogodilo se na današnji dan - 26. decembar




1716.
- Rođen je Tomas Grej, engleski pesnik klasicističke škole, iako ga
ljubav prema prirodi, dubina osećanja i simpatija prema običnom čoveku,
kojima je prožeta njegova poezija, čine pretečom romantizma. Pesme mu se
odlikuju savršenošću forme, te stoga, iako je napisao vrlo malo,
zauzima visoko mesto u istoriji engleske poezije, a njegova "Elegija
napisana na seoskom groblju" smatra se jednom od najlepših poema na
engleskom jeziku. Njegovu romantičnu pesmu "Bard" prepevao je Zmaj. Umro
je 1771. godine.

1854. - U Bufalu je prvi put izložena pulpa (drvena masa) za izradu papira.

1878. - U Filadelfiji je prvi put jedna američka prodavnica osvetljena električnim sijalicama.

1908.
- Džek Džonson je postao prvi crnac koji je osvojio titulu svetskog
šampiona teške kategorije u boksu, kada je u 14. rundi nokautirao
kanađanina Tomija Burnsa, na svetskom prvenstvu u Australiji. Džonson je
titulu držao do 1915. godine.

1924. - Legendarna američka glumica Džudi Garland debitovala je u svetu šou biznisa.

1925. - U Turskoj je prihvaćen gregorijanski kalendar.

1944. - "Staklena menažerija", komad Tenesi Vilijamsa, premijerno je izveden u Čikagu.

1990. - Gari Kasparov je pobedio Anatolija Karpova i zadržao titulu prvaka sveta u šahu.

1991.
- Pištolj Džeka Rubija kojim je ubijen Hari Li Osvald (atentator na
predsednika Kenedija) prodat je na aukciji za 220.000 dolara

Dogodilo se na današnji dan - 27. decembar



1822.
- Rođen je Luj Paster, francuski biolog i fiziološki hemičar, jedan od
najznačajnijih naučnih radnika u medicini. Prvi je nepobitno dokazao da u
našem dobu ne postoji samozačeće najnižih živih bića kao što su
bakterije, gljivice...
Dokazao je da bakterije izazivaju zarazne
bolesti, pronašao je vakcinu protiv besnila, antraksa i crvenog vetra,
uveo pasterizovanje, a zahvaljujući njegovim radovima stvorena je
aseptika, tj. tehnika dezinfekcije.

1882. - U
Beogradu je objavljen sporazum o uspostavljanju diplomatskih odnosa
Srbije i SAD. U skupštini je pročitan ukaz kneza Milana Obrenovića o
odobrenju Trgovinskog sporazuma i Konzularne konvencije dveju zemalja.
Konvencija je štitila
prava građana dveju država, što je posebno
koristilo srpskim iseljenicima u SAD. Sporazum je obezbedio građanima
dveju zemalja slobodan ulaz, kretanje i boravak na bilo kom delu
teritorije druge zemlje i obavljanje poslova uz ličnu i imovinsku
zaštitu, na isti način kao i građanima "najpovlašćenije nacije".

1901.
- Rođena je Marlen Ditrih (pravo ime Maria von Losch), glumica nemačkog
porekla, najtipičniji primer filmskog vampa. Stekla je mesto u istoriji
filma ulogom u Šternbergovom "Plavom anđelu". Ostali filmovi: "Maroko",
"Šangaj-ekspres", "Kismet"...

1937. - Nemačke
imigracione vlasti zabranile su bez objašnjenja ulazak u Nemačku Huanu
Karlosu Zabali, argentinskom maratoncu, osvajaču zlatne olimpijske
medalje iz 1932.

1941. - Sporazumom o tome da
bugarska fašistička armija okupira istočnu Srbiju, u Sofiji su u Drugom
svetskom ratu završeni nemačko-bugarski pregovori. Bugarske okupatorske
trupe su na osnovu tog sporazuma ubrzo zaposele Niški, Moravski,
Kruševački i Zaječarski okrug i otpočele - kao i u Prvom svetskom ratu -
teror nad srpskim civilima u ime velikobugarskog sna o "Bugar-Moravi" u
sastavu Bugarske. Srpski narod je odgovorio oružanim otporom dok
okupatori nisu izbačeni iz zemlje.

1978. - Španski kralj Huan Karlos ratifikovao je prvi demokratski ustav u Španiji u prethodnih 50 godina.

1981.
- Hokejaš Vejn Gretski ušao je u istoriju NHL lige kao igrač koji je
najbrže postigao svoj stoti gol na samo 38 odigranih utakmica.

Dogodilo se na današnji dan - 28. decembar

1065. - U Londonu je otvorena Vestminsterska opatija.

1849.
- M Jolly-Bellin je otkrio hemijsko čišćenje kada je slučajno prevrnuo
lampu sa terpentinom i uljem na svoje odelo i video efekat čišćenja.

1856.
- Rođen je Vudro Vilson (Woodrow Wilson), političar i državnik SAD,
jedan od vođa Demokratske stranke. Kao predsednik SAD (1913-21), oštro
je istupao protiv latinoameričkih država. Uveo je SAD u Prvi svetski
rat, a 1918. je objavio "Četrnaest tačaka" u kojima je izneo načela za
uspostavljanje svetskog mira. Dobio je Nobelovu nagradu za mir 1919.
godine, a umro je pet godina kasnije.

1895. - U Parizu je otvoren
prvi bioskop. Braća Ogist i Luj Limijer održali su prvu filmsku
predstavu na svetu. Oko 30-tak ljudi je platilo da pogleda kratke
filmove u kojima je prikazivan običan život francuskih građana -
hranjenje bebe, vojnike koji marširaju, igranje karata i sl. Jedan od
filmova koji je prikazivao lokomotivu koja ulazi u stanicu izazvao je
paniku među gledaocima koji su pomislili da ide na njih.

1897. - Održana je premijera komada Edmona Rostana "Sirano de Beržerak" u Parizu.

1908.
- U južnoj Italiji je bio epicentar najdestruktivnijeg zemljotresa u
istoriji Evrope koji je sravnio sa zemljom gradove Mesinu na Siciliji i
Ređo di Kalabrija. U ovom zemljotresu je poginulo oko 100.000 ljudi.

1959.
- U Vinči kod Beograda pušten je u rad prvi nuklearni reaktor u
Jugoslaviji, što je omogućilo domaću proizvodnju radioizotopa koji se
koriste u medicini, industriji, poljoprivredi i istraživačkim
institucijama.

1989. - Aleksandar Dubček, bivši čehoslovački
lider i tvorac "Praškog proleća", izabran je za predsedavajućeg, novog,
višepartijskog Čehoslovačkog parlamenta. To je bila prva Dubčekova javna
funkcija od kako je izbačen iz Komunističke partije 1970. godine.

Dogodilo se na današnji dan - 29. decembar



1782. - Samjuel Sterns (Samuel Stearns) objavio je prvi nautički almanah u SAD-u.

1800.
- Rođen je Čarls Gudjir (Charles Goodyear), američki pronalazač. Godine
1839. otkrio je proces vulkanizacije kaučuka koji je doprineo brzom
razvoju industrije kaučuka (gume). Umro je 1860. godine.

1835. -
Umro je srpski guslar i pesnik Filip Višnjić, Srbin iz Bosne, "Homer
srpske epske književnosti". Slep od osme godine, rano je počeo da uz
gusle stvara prelepe pesme o borbama za oslobođenje od Turaka, krstareći
balkanskim krajevima od Temišvara do Skadra, od Banjaluke do Smedereva.
Priključio se 1809. Prvom srpskom ustanku i postao "pesnik bune". Posle
sloma ustanka 1813, prešao je u Srem i nastanio se u selu Grk (sadašnje
Višnjićevo), u kojem je ostao do smrti. U Sremu je 1815. upoznao Vuka
Karadžića, koji je zapisao mnoge njegove pesme, uključujući "Početak
bune na dahije", "Boj na Mišaru", "Knez Ivo Knežević", "Smrt Marka
Kraljevića".

1920. - Vlada Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca
Obznanom je zabranila Komunističku partiju Jugoslavije, prokomunističke
sindikate i Savez komunističke omladine Jugoslavije. Na izborima
održanim ranije 1920. komunisti su osvojili 58 mandata u parlamentu i
bili treća politička stranka u zemlji.

1921. - Rođen je srpski
pisac Dobrosav Ćosić, poznat kao Dobrica Ćosić, član Srpske akademije
nauka i umetnosti, prvi predsednik Savezne Republike Jugoslavije,
učesnik Narodnooslobodilačkog rata od 1941. Iz političkog života
izopšten je kad je u maju 1968. javno progovorio o progonima Srba na
Kosovu i Metohiji. Za predsednika Jugoslavije izabran je 15. juna 1992,
ali mu je Savezna skupština izglasala nepoverenje 2. juna 1993, pre
isteka mandata, uz nedokazanu optužbu da je prekršio Ustav. Prvim
romanom, "Daleko je sunce", objavljenim 1951, predstavio se kao pisac
strasno zainteresovan za revoluciju u njenom humanom, složenom vidu. U
literaturu je na velika vrata ušao romanom "Koreni", u kojem je -
opisujući selo i prve izdanke građanstva obrenovićevske Srbije -
ispoljio moćan talenat za poniranje u najdublje slojeve ljudske psihe. U
romanu "Deobe" prikazao je dramsko-psihološku panoramu srbijanskog
seljaštva u Drugom svetskom ratu i zlu kob podela na partizane i
četnike, koje su prolazile ne samo kroz porodice nego i kroz pojedine
ličnosti. Roman "Vreme smrti", velika freska srpskog društva uoči i u
vreme Prvog svetskog rata, poslužio je ideološkim čistuncima da, na
podsticaj političkih moćnika, "utvrde" reputaciju Ćosića kao srpskog
nacionaliste, čak šoviniste, ali je za većinu poštovalaca njegovog dela
tim romanom postao "patrijarh srpske književnosti", a trilogija "Vreme
zla" ("Grešnik", "Otpadnik", "Vernik") učvrstila je njegov status
disidenta stečen za vreme režima Josipa Broza. Knjiga "Prizori Miće
Popovića" svedoči o razvoju i slikarstvu Miodraga Popovića i širokom
krugu njegovih prijatelja, mahom najistaknutijih srpskih antirežimskih
intelektualaca. Ostala dela: roman "Vreme vlasti", knjiga članaka "Sedam
dana u Budimpešti", eseji "Akcija", "Moć i strepnje", "Odgovornosti",
"Stvarno i moguće".

1982. - Na Jamajci su izašle poštanske markice sa likom rege muzičara Boba Marlija.

1984.
- Umro je srpski pisac Gvido Tartalja, u kom su pojedini književni
kritičari videli Zmaja savremene književnosti za decu. Objavio je više
od 30 knjiga, a na mnoge njegove pesme komponovana je muzika za dečje
horove. Diplomirao je na Pravnom fakultetu u Beogradu. Dela: zbirke
pesama "Pesma i grad", "Lirika", "Začarani krug", "Srmena u gradu
ptica", "Pesme", pesme za decu "Oživela crtanka", "Šta meseci pričaju",
"Od oblaka do maslačka", "Dedin šešir i vetar", "Gusarska družina",
"Prvi let".

1989. - Vaclav Havel postao je predsednik Čehoslovačke.

1989. - Hokejaš Vejn Gretski i teniserka Martina Navratilova proglašeni su sportistima decenije od strane Associated Press-a.

1992.
- Skupština Savezne Republike Jugoslavije izglasala je nepoverenje
prvoj vladi SRJ Milana Panića, koja je zapala u krizu mesec dana pre
toga, kad su iz nje istupila tri ministra iz Srbije. Za vršioca dužnosti
premijera imenovan je potpredsednik vlade Radoje Kontić.

Dogodilo se na današnji dan - 30. decembar

1864. - Rođen je srpski slikar Marko Murat, osnivač Umetničke zanatske škole u Beogradu, koji je počeo kao realista, ali se kasnije približio impresionistima. Slikarsku akademiju završio je u Minhenu. U srpsko slikarstvo uneo je nova umetnička shvatanja i razvio interesovanje za probleme svetlosti. Snažno je uticao na stvaranje slikarske Beogradske škole. Slikao je portrete, istorijske kompozicije, predele. Njegova najznačajnija dela nalaze se u Narodnom muzeju u Beogradu: "Doček cara Dušana u Dubrovniku", "Proleće", "Cveti", "Konavoka", "Dum Ante", "Dubrovnik".

1865. - U Bombaju je rođen Radjard Kipling, engleski književnik. Objavio je veliki broj knjiga pesama, pripovedaka i romana. Iako je rado pisao o deci i za decu ("Izistinske priče", 1902), kao i priče o životinjama ("Knjiga o džungli", 1894/95), on je prevashodno pesnik "britanskog imperijalizma". Teme njegovih pripovedaka i romana najčešće su iz angloindijskog društvenog života ("Kim", 1901) i britanske trgovačke i ratne mornarice. Dobio je 1907. godine Nobelovu nagradu za književnost.

1906. - Iran je postao ustavna monarhija.

1916. - Ruski plemići, monarhisti, predvođeni knezom Jusufovim, ubili su Grigorija Raspućina, samozvanog proroka, zbog štetnog uticaja koji je imao na rusku carsku porodicu. Raspućin je rođen 1872. godine i u mladosti je bio konjokradica. Godine 1905. došao je u Petrograd i preko sujeverne i razvratne aristokratije dospeo na carski dvor dve godine kasnije. Vršio je veliki uticaj na poslednjeg ruskog cara Nikolaja, a naročito na caricu. Njegov štetan uticaj pokazao se u Prvom svetskom ratu, kada je, okružen nemačkim agentima i aferašima, uticao na smenjivanje i postavljanje vojnih zapovednika i ministara.

1922. - Na Lenjinov predlog obrazovana je savezna ili federativna sovjetska socijalistička država pod nazivom Savez Sovjetskih Socijalističkih Republika (SSSR), kao socijalistička država radnika i seljaka sa glavnim gradom Moskvom.

1965. - Ferdinand Markos inaugurisan je za predsednika Filipina.

1974. - Grupa Bitlsi zvanično se raspala.

1988. - Jugoslovenski premijer Branko Mikulić i njegova vlada podneli su ostavku na talasu rastućih kritika zbog grešaka, posebno zbog evidentnog neuspeha Vlade da savlada ekonomsku krizu.

1993. - Vatikan je priznao državu Izrael.

Dogodilo se na današnji dan - 1. januar





Nova godina je danas prvo stigla na azijsku stranu
Beringovog moreuza, koji odvaja Aziju od Amerike, jer je tamo vreme 12
časova ispred griničkog vremena. Na Aljasci, međutim, koja takođe izlazi
na Beringov moreuz, časovnici zaostaju 12 časova za griničkim vremenom.
Tako ljudi s dve strane moreuza, dugačkog samo 86 kilometara, imaju
različite dane u sedmici. Da bi zbog toga bile izbegnute razne greške u
praksi, međunarodnim dogovorom uspostavljena je takozvana linija promene
datuma. Ona se približno poklapa s osnovnim meridijanom. Linija prolazi
između Azije i Amerike duž Beringovog moreuza i proteže se ka jugu,
presecajući Tihi okean.


404. - U Rimu su održane poslednje borbe
gladijatora. Gladijatori su obično bili robovi, zločinci ili najmljeni
slobodni ljudi. Pre igre, prošetali bi celom arenom, pokazivali oružje
onome ko je igru davao, zatim bi nastupila predigra sa tupim, a na kraju
borba sa pravim oružjem. Ubijenog gladijatora mrtvonoše bi pod
obrazinom Merkurija odnele u mrtvačku odaju. Pobednik bi dobio palmovu
grančicu ili zlatnik kao nagradu, a ponekad i slobodu. Bilo je borbi i
sa zverima. Zveri su dražene ili jedna na drugu ili na naoružane
gladijatore.

1502. - Portugalski moreplovci iskrcali su
se u zalivu Guanabara u Brazilu i, misleći da su na ušću reke, toj
reci dali ime reka Januara, tj. Rio de Ženeiro.

1700. - Protestantska zapadna Evropa (izuzev Engleske) usvojila je Gregorijanski kalendar.

1801. - Irska i Velika Britanija (Engleska i Škotska) formirale su Ujedinjeno Kraljevstvo.

1808. - Američki kongres zabranio je uvoz robova.

1880. - U Srbiji su uvedene obavezne
metarske mere i zvanično su prestale da važe mere poput aršina, lakta,
pedlja. Merna jedinica za dužinu postao je metar, podeljen na decimetre,
santimetre i milimetre.

1915. - Rođen je srpski pisac Branko
Ćopić, član Srpske akademije nauka i umetnosti, nadahnuti pripovedač,
tvorac zanimljivih i upečatljivih likova i događaja, koji je pisao
svežim, sočnim i slikovitim jezikom. Diplomirao je na Filozofskom
fakultetu u Beogradu. U Narodnooslobodilačkom ratu učestvovao je od
1941. Počeo je da piše kao đak Učiteljske škole i pre Drugog svetskog
rata objavio je zbirke pripovedaka "Pod Grmečom", "Borci i bjegunci" i
"Planinci". Njegova prozna dela prožeta su lirikom, živopisnim
realističkim slikanjem života na selu, poznavanjem mentaliteta i
psihologije ljudi Grmeča i Podgrmečja, njegovog zavičaja, vedrinom i
vitalnošću duha. Napisao je veći broj knjiga za decu: "Bojna lira
pionira", "Put u vedrinu", priče "U svetu leptirova i medveda",
"Bosonogo đetinjstvo", zbirke pesama "Ognjeno rađanje domovine",
"Ratnikovo proljeće". Poslednjom zbirkom pripovedaka, "Bašta sljezove
boje", za koju je dobio Njegoševu nagradu, vedri, čak vetropirasti
Ćopić, kako su ga mnogi doživljavali, predstavio se kao pisac izuzetne
misaonosti i stila, ali i kao razočarani čovek obuzet melahnolijom i
sumornim slutnjama, posebno u uvodu knjige u kojem piše o strepnji od
"crnih konjanika" - ubica španskog pesnika Garsije Federika Lorke
(Federico Garcia Lorca). To kao da je nagovestilo njegovo samoubistvo
1984. u Beogradu. Ostala dela: romani "Prolom", "Gluvi barut", "Ne
tuguj, bronzana stražo", "Osma ofanziva", zbirke pripovedaka "Rosa na
bajonetima", "Surova škola", "Doživljaji Nikoletine Bursaća".

1863. - Rođen je Pjer de Kuberten, idejni i
organizacioni tvorac prvih savremenih olimpijskih igara po ugledu na
stare grčke olimpijade. Njegovim nastojanjem, organizovane su Prve
olimpijske igre Atini 1896. godine.

1946. - Mokli (Mauchly) i Ekert (Eckert) završili su prvi američki kompjuter pod nazivom ENIAC.

1993. - Čehoslovačka se raspala na Češku i Slovačku.
1999. - Švedska je usvojila zakon koji
krivičnim delom smatra kupovinu, ali ne i prodaju, seksualnih usluga,
čime je ulična prostitucija u Stokholmu smanjena za više od dve trećine

Dogodilo se na današnji dan - 3. januar





106. p. n. e. - Rođen je Marko Tulije Ciceron,
veliki rimski govornik, političar, filozof i pisac. Kao konzul, 63. p.
n. e. otkrio je i savladao Katalininu zaveru. Bio je republikanac,
protivnik Cezara i Antonija. Ubijen je 43. godine p. n. e. Ostavio je
veći broj govora, dela i veliku prepisku. U pogledu stila i jezika,
smatra se najvećim rimskim piscem. Dela: "Besede", "O besedništvu",
"Razgovori u Tuskulumu", "O starosti", "O dužnostima" (u ovom delu dao
je čuvenu pravnu izreku Summum ius summa iniuria - stroga primena zakona
često donosi nepravdu)... Čuvene su njegove besede "Filipike" (14) i
"Protiv Kataline".

1904. - Rođen je srpski pisac i likovni
kritičar jevrejskog porekla Oto Bihalji Merin, koji je s bratom Pavlom
1928. osnovao izdavačku kuću "Nolit" i uređivao književno-politički
časopis "Nova literatura". Potom je zbog političkog progona prinuđen da
emigrira i u Nemačkoj je uređivao časopis proleterskih pisaca
"Linkskurve", a u Parizu je 1933. osnovao Institut za borbu protiv
fašizma. Otišao je 1936. u Španiju, gde se na strani republikanaca borio
protiv fašističkih snaga Fransiska Franka. Likovnim i književnim
studijama znatno je doprineo tumačenju i shvatanju savremenog
stvaralaštva. Dela: roman "Doviđenja u oktobru", eseji i umetnička
kritika "Osvajanje neba", "Misli i boje", "Susreti sa mojim vremenom",
"Jugoslovenska skulptura XX veka", "Graditelji moderne misli", "Naivna
slika sveta", "Prodori moderne umetnosti", "Kraj umetnosti u doba
nauke?", "Maske sveta", "Re-vizija umetnosti", "Modern German Art",
"Goja i mi", "Kapričosi", "Užasi rata", "Anri Ruso, život i delo" (sa
suprugom Lizom), monografije "Krsto Hegedušić", "Gabrijel Stupica",
"Bogosav Živković", "Vangel Naumovski", delo o Španskom građanskom ratu
"Španija između smrti i rađanja".

1924. - Dve godine pošto su otkrili
grobnicu faraona Tutankamona, britanski arheolog Karter i njegovi
radnici otkrili su i najveću dragocenost u njoj - kameni sarkofag koji
je sadržao tri zlatna kovčega jedan u drugom, a u poslednjem je bila
mumija faraona Tutankamona, stara oko 3.000 godina.

1942. - Nemački zapovednik za Srbiju
objavio je u Drugom svetskom ratu naredbu kojom je, pod pretnjom smrću,
zabranjeno skrivanje Jevreja i čuvanje jevrejskih stvari, novca i
vrednosnih papira. Mnogi Srbi su, ipak, rizikovali živote i stotine
Jevreja spasli sigurne smrti.

1957. - Napravljen je prvi električni sat.

1959. - Američki predsednik Ajzenhauer
potpisao je specijalnu proklamaciju priznajući teritoriju Aljaske u
Uniju kao 49. državu. Aljasku je otkrio još 1741. ruski naučnik Vitus
Bering. Prvo naselje osnovali su Rusi nekoliko godina kasnije, ali su
1867. godine celu teritoriju Aljaske prodali SAD-u za 7,2 miliona
dolara. Godine 1912. Aljaska je proglašena američkom teritorijom, ali je
tek 1959. godine dobila status savezne države SAD.

1961. - SAD su prekinule diplomatske veze sa Kubom.

Dogodilo se na današnji dan - 4. januar





1494. - Prva srpska štamparija u Cetinju
štampala je prvu knjigu na srpskom jeziku - "Oktoih prvoglasnik" Đurđa
Crnojevića i štampara Makarija, jednu od najviše korišćenih bogoslužnih
knjiga u Srpskoj pravoslavnoj crkvi. Do 1496. godine, Obodska štamparija
štampala je i "Oktoih petoglasnik", "Psaltir s posljedovanjem",
"Četvorojevanđelje" i "Molitvenik". "Oktoih" (grčki osmoglasnik) je
sastavljen od osam krugova crkvenih pesama i osam glasova za pojanje.
Knjiga je štampana ćirilicom, u crvenoj i crnoj boji, po ugledu na stare
slovenske liturgijske knjige, s utisnutim skromnim ukrasima (tri
zastavice, četiri inicijala i vodeni znak vage).

1754. - Osnovan je Univerzitet Kolumbija u Njujorku.

1785. - Rođen je Jakob Grim, nemački
filolog, bibliotekar i profesor u Berlinu. Sa bratom Vilhemom izdavao je
nemačke narodne bajke i time obratio pažnju naučnika ne samo na
narodne umotvorine nego i na narodni govor (dijalekte), dok se do tada
proučavao samo književni jezik. Najznačajnije delo mu je "Nemačka
gramatika" u četiri sveske. Bio je prijatelj Vuka Karadžića i nemačkoj
publici je predstavljao Vukove zbirke, a preveo je kako srpske narodne
pesme, tako i Srpsku gramatiku iz 1814. godine.

1842. - U dvorani Teatra na Đumruku, vojni
kapelmajstor Josif Šlezinger, kapelnik kneza Miloša Obrenovića,
priredio je prvi javni muzički koncert u Beogradu.

1863. - Džejms Plimpton (James Plimpton) iz Njujorka patentirao je rolšue na četiri točkića.

1887. - Tomas Stivens (Thomas Stevens)
zavrišo je svoje putovanje oko sveta na biciklu i time postao prvi čovek
koji je to učinio, prešavši ukupno 21,700 kilometara.

1890. - Rođen je srpski političar i slikar
jevrejskog porekla Moša Pijade, predsednik Skupštine FNRJ. Slikarstvo
je učio u Beogradu, Minhenu i Parizu. Posle Prvog svetskog rata,
napustio je ideje jugoslovenskog nacionalnog revolucionara, prišao
Komunističkoj partiji Jugoslavije i 1921. postao član njenog Izvršnog
biroa. Zbog štampanja ilegalnog organa Centralnog komiteta KPJ
"Komunist", osuđen je 1925. na 20 godina robije. U zatvoru je preveo
"Kapital", "Bedu filozofije" i "Manifest komunističke partije" Karla
Marksa. U Crnoj Gori je 1941. u Drugom svetskom ratu bio partijski
rukovodilac i taj period istorija nije potpuno osvetlila, posebno
njegovu ulogu u fizičkim likvidacijama političkih protivnika. Izradio je
1942. prve propise o radu narodnooslobodilačkih odbora, na Drugom
zasedanju AVNOJ-a krajem novembra 1943. u Jajcu bio je potpredsednik
Predsedništva, a 5. novembra je u tom gradu osnovao Novinsku agenciju
Tanjug.

1892. - Rođen je srpski pisac i istoričar
književnosti Milan Bogdanović, član Srpske akademije nauka i umetnosti.
Uređivao je list "Republika" i časopise "Danas", "Srpski književni
glasnik", "Književne novine". Bio je upravnik Srpskog narodnog pozorišta
u Novom Sadu i Narodnog pozorišta u Beogradu i predavač na Filozofskom
fakultetu i Fakultetu likovnih umetnosti. Celokupna njegova dela
objavljena su u višetomnoj knjizi "Stari i novi".

1965. - Umro je T. S. Eliot, pesnik,
kritičar i esejist. Rođen je u SAD, gde je završio filozofske studije, a
potom je živeo i radio u Engleskoj kao pisac i književni urednik jedne
izdavačke kuće. Njegovo prvo značajno delo, poema "Pusta zemlja" (1922),
predočava razočaranje generacije posle 1918, kao i šturost i jalovost
moderne civilizacije. Otada je objavio veći broj pesama u kojima
kombinuje poetski metod starijih engleskih pesnika, uglavnom 17. veka, i
modernih simbolista. Objavio je i veći broj eseja iz oblasti književne
kritike, naročito starije poezije, a njegov časopis "Krajterion" vršio
je, tokom 17 godina izlaženja, znatan književni uticaj. Poetske drame
"Ubistvo u katedrali", "Porodični sastanak" i "Koktel-partija" - imale
su znatan književni i pozorišni uspeh. Dobio je Nobelovu nagradu za
književnost 1948. godine.

Dogodilo se na današnji dan - 6. januar





- Današnji dan, uoči Božića, zove se Badnji dan, a
noć koja sledi Badnje veče, zbog toga što se toga dana i te večeri
bdeniše, tj. bdije, i sa nestrpljenjem očekuje najsvečaniji momenat u
istoriji roda ljudskog - Rođenje Bogodeteta Isusa Hrista. Zbog toga se i
vidljivi simbol Njegov, koji sa naročitim obredom unosimo u domove
svoje, zove Badnjak. Badnjak (mlad cerić ili hrastić) simbolički
predstavlja Isusa Hrista koji je raskinuo lance ropstva grehu i
preporodio čoveka i u njemu razbuktao plamen ljubavi prema dobru,
vrlini, prema Bogu, kao što i mlad cerić, tj. hrastić, razbuktava vatru
na ognjištu i jarkim plamenom osvetljava sve kutove domova naših. U
našem narodu razvio se čitav kult vezan kako za Badnjak, tako i za
Badnje veče. Na Badnji dan izjutra, domaćin kuće odlazi u šumu i kad
nađe cerić ili hrastić pogodan za Badnjak, najpre izgovori kratku
molitvu, a potom ga u tri maha iseče tako da padne na istočnu stranu,
jer odatle Gospod dolazi. Do noći Badnjak stoji pred kućom. Tek uveče,
badnjačar ga svečano unosi u kuću kada pozdravlja ukućane rečima: "Dobro
veče i srećno vam Badnje veče", na šta ovi odgovaraju: "Bog ti dobra
dao i sreće imao". Zatim iz sita posipa Badnjak žitom, premazuje ga
medom i preliva vinom, a potom uzima kadionicu i okadi najpre ikonu
domaće slave, a potom i sve prostorije, da sve zamiriše na tamjan i
izmirnu. U svakoj sobi pospe slamu i zvečeći novac (simbolika ovog dela
običaja vezuje se za trenutak kada je Hristos po rođenju položen u jasle
na slamu i kada su ga mudraci istočni, pošto su došli da mu se poklone,
darivali zlatom, smirnom i tamjanom), a u sobu gde stoji ikona baci po
tri oraha u sva četiri ćoška (orasi predstavljaju Svetu trojicu koja
vlada vasionim svetom od istoka do zapada i od severa do juga). U gradu
se zavežljajčić slame sa drenovim prutićem obično stavi ispod stola na
kom je pripremljena badnja večera. Dok se sve ovo čini, obično se poje
Roždestvo tvoje Hristovo, badnjačar kvoče, a deca pijuču. Kada se po
svim prostorijama pospe slama, badnjačar stavlja Badnjak na vatru da
pregori. Ovaj deo običaja danas se u promenjenim uslovima života retko
gde izvodi kako treba. Obično se otkine grančica Badnjaka koji se stavi
da pregori na sveći. Badnjačka večera koja sledi mnogovrsna je i
obilna, ali strogo posna. Ne sme se pojesti sve jelo ni popiti sve piće,
nego se ponešto ostavlja preko noći na onom mestu na kojem se večeralo.

1322. - Srpski kralj Stefan Dečanski
Nemanjić, sin kralja Milutina, krunisan je u manastiru Žiča. Tokom
vladavine do 1331, pobedio je vojsku bosanskih feudalaca, a kad su
Bugarska i Romeja (Vizantija) protiv Raške sklopile vojni savez, ne
čekajući napad potukao je Bugare kod Velbužda i osigurao prevlast nad
Makedonijom, čime je srpska država postala najmoćnija na Balkanu. U
spomen na tu bitku u Metohiji podigao je manastir Dečani, po kojem je
nazvan Dečanski.

1838. - Semjuel Morze priredio je prvu javnu demonstraciju telegrafa.

1859. - Rođen je srpski hirurg Vojislav
Subotić, osnivač Medicinskog fakulteta i šef hirurškog odeljenja
Opštedržavne bolnice u Beogradu, vodeći hirurg u Srbiji krajem 19. i
početkom 20. veka. Objavio je niz radova iz abdominalne hirurgije,
urologije, ortopedije.

1885. - Rođen je srpski teoretičar
socijalizma Dušan Popović, jedan od pokretača radničkog pokreta u Srbiji
i sekretar Srpske socijaldemokratske partije. S Dimitrijem Tucovićem
pokrenuo je časopis "Borba". Prevodio je Karla Marksa, Augusta Bebela,
Karla Kauckog. Umro je u Londonu 1919, a njegovi posmrtni ostaci
preneseni su u otadžbinu 1959.

1916. - Kod Mojkovca, na desnoj obali reke
Tare, u Prvom svetskom ratu počela je petodnevna bitka Prve sandžačke
divizije (6.500 boraca) crnogorske "Sandžačke vojske" i austrougarske
53. i 62. divizije (oko 20.000 vojnika). U vreme povlačenja srpske
vojske pravcem Andrijevica-Podgorica-Skadar, Crnogorci su neviđenom
hrabrošću, pod komandom načelnika štaba crnogorske Vrhovne komande
divizijara Janka Vukotića, odbacili trostruko jačeg neprijatelja i
Srbijancima omogućili prolaz do albanskog primorja.

1929. - Jugoslovenski kralj Aleksandar I Karađorđević suspendovao je ustav i zaveo diktaturu.

1945. - Maršal Jugoslavije Josip Broz i
šef britanske vojne misije Ficroj Meklin sklopili su u Drugom svetskom
ratu sporazum o uspostavljanju vazduhoplovne baze kod Zadra za potrebe
savezničkog vazduhoplovstva u borbi protiv nemačkih snaga.

Dogodilo se na današnji dan - 7. januar





- Danas je Božić, 25. decembar prema Julijanskom
kalendaru - verska i porodična svečanost posvećena rođenju Sina Božjeg
Isusa Hrista, koju svetkuje većina pravoslavnih crkava, uključujući
srpsku, rusku i gruzinsku, kao i Vaseljenska, Jerusalimska, Antiohijska i
Aleksandrijska patrijaršija. Taj datum je prvi put pomenut kao praznik
336. u jednom kalendaru u Rimu. Božić je uveden da bi suzbio kult Mitre,
arijevskog božanstva posvećenog rađanju Sunca, odnosno arijevske jeresi
koju je 325. osudio Vaseljenski sabor u Nikeji. Do 16. veka, svi
hrišćani su ga slavili istog dana. Uvođenjem Gregorijanskog kalendara
1582, nazvanog po papi Grguru XIII (Gregorius), pravoslavne crkve
nastavile su praznike da slave prema Julijanskom kalendaru, ali su
neke, poput grčke, rumunske i bugarske, kasnije prihvatile novi
kalendar. Proslavljanje Hristovog rođenja delimično se oslanja na
prastare narodne običaje i verovanja u rođenje Boga Sunca i Boga
vegetacije i zelenila. Unošenje badnjaka u kuću i stavljanje na vatru
potiče iz drevne agrarne kulture i treba da obezbedi sreću, napredak i
plodnost. Tog dana pravoslavni hrišćani pozdravljaju se rečima "Hristos
se rodi" i "Vaistinu se rodi".

1714. - Englez Henri Mil (Henry Mill)
patentirao je prototip prve pisaće mašine. Usledilo je nekoliko
manje-više neuspelih pokušaja raznih konstruktora. Godine 1829. Vilijem
Ostin Bart (iz Mičigena, SAD) patentira "tipografer", prilično
nezgrapnu, ali ipak upotrebljivu spravu za pisanje. Pravim "ocem" pisaće
mašine (kakvu danas znamo) smatra se Kristofer Latam Shouls, koji je
(zajedno sa Karlosom Glidenom i Semjuelom V. Souleom) 23. juna 1868.
patentirao novu konstrukciju, koju je upotrebio "Remington", i plasirao
na tržište prve pisaće mašine savremene konstrukcije, koja se (neznatno
izmenjena) zadržala i do danas.

1789. - Održani su prvi predsednički izbori u SAD-u.

1847. - Rođen je srpski pisac Milovan
Glišić, jedan od začetnika realizma u srpskoj književnosti. Studirao je u
Beogradu tehniku i filozofiju, zatim uređivao novine i bavio se
pozorišnom dramaturgijom. Napisao je tridesetak pripovedaka, dve
komedije i prevodio je s francuskog i ruskog, uključujući "Rat i mir"
Lava Tolstoja. Opisivao je život srbijanskog sela pritisnutog
birokratijom i zelenašima. Dela: pripovetke "Glava šećera, "Roga",
"Redak zver", "Šilo za ognjilo", "Prva brazda", pozorišni komad "Dva
cvancika", komedija "Podvala".

1872. - Izašao je prvi srpski pozorišni
list "Pozorište", koji je pokrenulo Srpsko narodno pozorište u Novom
Sadu. List je izlazio do 1908.

1887. - Objavljen je prvi članak o
železnicama na srpskom jeziku - uvodnik u "Serbskom narodnom listu" pod
naslovom "Gvozdeni put i parovoz".

1909. - U Beogradu je počela prva
balkanska konferencija socijaldemokratskih partija i radničkih pokreta
Srbije, Crne Gore, Makedonije, Turske, Hrvatske i Slavonije, Slovenije,
Bosne i Hercegovine i Rumunije. Na trodnevnom skupu usvojena je
rezolucija o stvaranju saveza slobodnih naroda Balkana u okviru
balkanske federacije.

1929. - Prvi put je izašao "Tarzan", jedan od prvih avanturističkih stripova.

1934. - Prvi put je izašao kultni strip "Fleš Gordon", autora Aleksa Rejmonda (Alex Raymond).


1943. - Umro je srpski fizičar i
pronalazač Nikola Tesla, jedan od najvećih umova u istoriji svetske
nauke, posebno elektrotehnike, tvorac "novog tehničkog poretka", čijim
je izumima postavljen temelj i pravac vrtoglavog naučno-tehnološkog
razvoja ljudskog roda u 20. veku. Pronašao je obrtno magnetno polje,
trofazni sistem prenosa električne energije, indukcioni motor, generator
i transformator, fenomen elektromagnetne rezonance i patentirao je niz
izuma na kojima se zasniva savremena elektronika i bez kojih bi bila
nezamisliva tehnička civilizacija, pogotovo prenos električne energije.
Pionir je i radio-tehnike, bežične telegrafije, radara. Njegov polifazni
sistem naizmeničnih struja pokazao je vrednost na prvoj hidrocentrali
na slapovima Nijagare. Patentirao je oko 700 pronalazaka u oblasti
naizmeničnih struja, telekomunikacija, akustike i mašinstva, od kojih su
mnogi našli široku primenu. Posle okončanja studija elektrotehnike u
Gracu i kraćeg stažiranja u Budimpešti i Parizu, odselio se u SAD, čiji
je državljanin postao 1884, ali je sve do smrti održavao bliske kontakte
s otadžbinom. Proniknuvši u tajne oscilatornih kretanja elektriciteta i
materije, najveće naučne poduhvate ostvario je u SAD-u. Povodom
stogodišnjice njegovog rođenja, 1956. jedinica za merenje magnetne
indukcije dobila je Teslino ime. Rođen je kao četvrto dete Milutina i
Đuke Tesle u svešteničkoj pravoslavnoj porodici u srpskom selu Smiljan u
Lici.

Dogodilo se na današnji dan - 8. januar





1324. - Marko Polo iz Venecije, poreklom sa
Korčule, najpoznatiji svetski putnik srednjeg veka, preminuo je u 70.
godini. Godine 1271. krenuo je na Daleki istok i proputovao jugozapadnu i
srednju Aziju i stigao u Peking 1275. godine. Prvi je Evropljanin koji
je prešao preko Pamira, Turkestana i Mongolije. Proputovao je skoro celu
Kinu, a u Evropu se vratio 1295. godine, preko Indonezije, Singapura,
Indijskog okeana, Persije i Crnog mora. Opis svojih putovanja objavio je
1928. godine u knjizi koju je po njegovom kazivanju napisao italijanski
pisac Rusticijano.

1589. - Rođen je srpski pisac Ivan (Dživo)
Gundulić, čija je poezija prožeta strasnim pozivima na slobodu i borbu
porobljenih Slovena protiv Turaka. U najznačajnijem delu, epu "Osman",
opevao je turski poraz u Hoćimskoj bici 1621. i smrt sultana Osmana II u
janičarskoj pobuni godinu dana kasnije, videći u tim događajima
predznak propasti Otomanskog carstva i oslobođenja Južnih Slovena. U
mladosti je pisao melodrame, pastorale i lirske pesme, koje su najvećim
delom izgubljene. Ostala dela: drama "Dubravka", spev "Suze sina
razmetnoga".

1807. - Srbi su u Prvom srpskom ustanku
izbacili Turke iz Kalemegdanske tvrđave i Beograd je, posle 380 godina,
ponovo postao prestonica srpske države. Prethodno su ustanici 12.
decembra 1806. oslobodili beogradsku varoš i potisli Turke u
Kalemegdansku tvrđavu, a turski komandant Alija Gušanac je krajem
decembra utekao iz tvrđave, uvidevši da je njena odbrana beznadežna.
Novom komandantu Sulejman-paši potom je preostalo jedino da se sa svojim
snagama preda ustanicima pod Karađorđevim vođstvom.


1856. - Doktor John A. Veatch otkrio je
boraks, natrijumovu so borne kiseline. Danas se široko upotrebljava u
industriji stakla, u kozmetici, medicini i domaćinstvu.

1900. - Rođena je princeza Marija, druga
kćer rumunskog kralja Ferdinanda Hoencolerna i kraljice Marije, princeze
od Britanije i Irske. Princeza Marija se 1922. godine udala za kralja
Aleksandra Karađorevića, sa kojim je dobila tri sina: Petra, Tomislava i
Andreja. Umrla je 1961. godina u izgnanstvu u Londonu.

1916. - Posle dugotrajne i žestoke borbe,
povučene su sve savezničke trupe sa Galipolja. Ovde je u aprilu 1915.
godine obrazovan Galipoljski front, na kome su se protiv Turaka borili
uglavnom australijske, novozelandske, južnoafričke i kanadske trupe.

1918. - Američki predsednik Vudrov Vilson
objavio je Četrnaest tačaka u kojima je izneo načela za uspostavljanje
svetskog mira. U jednoj tački govori se o "autonomiji naroda u
Austrougarskoj", što je bio pokušaj da se parira Dekretu o miru koji je
objavila sovjetska vlada.

1954. - Elvis Prisli platio je četiri
dolara memfiskom studiju za snimanje svojih prvih dveju pesama: "Casual
Love" i "I'll Never Stand in Your Way".

1993. - Majkl Džordan, igrač Čikago bulsa, postigao je svoj 20.000-ti poen u karijeri.

Dogodilo se na današnji dan - 9. januar





- Danas je praznik Sveti prvomučenik i arhiđakon
Stefan. Bio je Jevrejin i srodnik apostola Pavla. Prvi je od sedam
đakona koje su sveti apostoli rukopoložili i postavili na službu oko
pomaganja sirotinji u Jerusalimu. Zato je i prozvan arhiđakonom. Svojom
verom činio je mnoga čudesa među ljudima, a svojim protivnicima
Jevrejima suprotstavljao se mudrošću i silom Svetog duha. Optužen je da
je hulio na Boga i na Mojsija, a uz pomoć lažnih svedoka bio je i
osuđen. Svetitelj se, ozaren svojom verom, obratio narodu i govorio o
mnogim dobročinstvima koja je Bog učinio narodu Izrailja i nazvao ih
izdajnicima i krvnicima Hristovim. Ubrzo posle toga, izveli su ga iz
grada i kamenovali. Među mučiteljima se nalazio i njegov srodnik Savle,
kasnije apostol Pavle. Stefanovu mučeničku pogibelj gledala je sa nekog
udaljenog mesta i Presveta Bogorodica sa svetim Jovanom Bogoslovom i
usrdno se molila Bogu za ovog stradalnika istine i vere. Telo svetog
Stefana krišom je uzeo i sahranio na svom imanju potajni hrišćanin i
knez jevrejski Gamalil.

1768. - Englez Filip Astli (Philip Astley) postavio je prvi moderan cirkus u Londonu.

1804. - Ispred manastira Moravica Turci su
ubili srpskog arhimandrita Georgija Đorđevića, Hadži-Đeru, narodnog
prvaka u rudničkom kraju. Šest dana potom, počela je seča srpskih
knezova, što je ubrzalo izbijanje Prvog srpskog ustanka.

1811. - Održan je prvi turnir u golfu za žene.

1856. - Rođen je srpski kompozitor i
muzički pedagog Stevan Stojanović Mokranjac, član Srpske kraljevske
akademije, horovođa Beogradskog pevačkog društva, uzor generacijama
kompozitora u stilizaciji folklornih motiva. Muziku je studirao na
Velikoj školi u Beogradu i na konzervatorijumima u Minhenu, Rimu i
Lajpcigu, a po povratku u otadžbinu osnovao je Srpsku muzičku školu i
Beogradski gudački kvartet. Njegove kompozicije odlikuje izvanredan,
umnogome neprevaziđen, smisao za umetničku obradu narodnih pesama, pri
čemu su Rukoveti vrhunski domet naše muzike, a crkvena pojanja
nesumnjivo među najistaknutijim delima celokupnog pravoslavnog
bogosluženja. Napisao je i više muzikoloških studija. Dela: 15
"Rukoveti", "Primorski napjevi", "Kozar", solo pesma "Lem-Edim", scenska
muzika za "Ivkovu slavu", crkvena muzika "Opelo", "Akatist Bogorodici",
"Liturgija".

1878. - U srpsko-turskom ratu srpska
vojska je ušla u Niš, a Turci su sutradan predali tvrđavu i varoš, čime
je okončana njihova uprava. Borbe su trajale 25 dana, a odlučujuća je
bila pobeda Braničevske brigade na Čegru. U završnim operacijama
Moravski i Šumadijski korpus osvojili su sve strateške objekte u Nišu.

Dogodilo se na današnji dan - 10. januar





49. p. n. e. - Cezar je prešao preko reke
Rubikon u Italiji i time otpočeo građanski rat protiv Pompeja i Senata.
Tom prilikom rekao je: "Kocka je bačena" (Alea iacta est), što je ostalo
upamćeno kao sinonim za donošenje smelih odluka.

1810. - Francuska crkva poništila je brak Napoleona i Žozefine.

1863. - Otvorena je prva podzemna železnica u Londonu.

1890. - Umro je srpski pisac i lekar Laza
Lazarević, jedan od najboljih srpskih realista. Prava je završio u
Beogradu, a medicinu u Berlinu. Napisao je samo devet pripovedaka, od
kojih je "Švabica" ostala u fragmentima. Mada s patrijarhalnim pogledima
na život, njegove pripovetke - sažete, s veoma snažnom unutrašnjom
dramatikom - imaju klasičnu vrednost. Prevodio je ruske pisce Nikolaja
Černiševskog, Nikolaja Gogolja i Alekseja Pisemskog i francuskog pisca
Ežena Skriba. Kao lekar, učestvovao je u organizaciji saniteta u Srbiji i
objavio 54 rada u stručnim medicinskim časopisima, od kojih neki imaju
izuzetan značaj. Ostala dela: "Prvi put s ocem na jutrenje", "Sve će to
narod pozlatiti", "Vetar", "Na bunaru", "Školska ikona", "On zna sve",
"U dobri čas hajduci", "Verter".

1909. - Rođen je srpski fizičar i hemičar
Pavle Savić, jedan od pronalazača procesa nuklearne fisije (cepanje
atomskog jezgra), profesor Beogradskog univerziteta, predsednik Srpske
akademije nauka i umetnosti od 1971. do 1981. Svetski poznat naučnik
postao je kad je s Irenom Žolio Kiri 1937. i 1938. otkrio izotope
poznatih elemenata bombardovanjem atoma urana sporim neutronima.
Rezultat je bio neočekivan i epohalan - otkriveni su i elementi srednje
atomske mase (lantan i drugi), a ne samo tzv. transuranski elementi,
kako se očekivalo, a drugi naučnici su ponavljanjem tog eksperimenta
ustanovili da je bombardovanje neutronima proizvelo cepanje jezgra atoma
urana. U Drugom svetskom ratu je od početka bio u Narodnooslobodilačkoj
borbi, 1942. izabran je za potpredsednika na Prvom zasedanju AVNOJ-a, a
posle rata organizovao je Institut za nuklearne nauke u Vinči kraj
Beograda.

1920. - Održan je prvi sastanak Društva naroda osnovanog 1919. godine Versajskim mirovnim ugovorom.

1923. - Četiri godine nakon završetka
Prvog svetskog rata, predsednik Voren Harding (Warren G. Harding)
naredio je američkim okupacionim trupama stacioniranim u Nemačkoj da se
vrate kući.

1941. - U Njujorku je premijerno izvedena predstava "Arsenik i stare čipke" Jozefa Keselringa.

1946. - U Londonu je održana Prva
generalna skupština Ujedinjenih nacija kojoj su prisustvovali
predstavnici 51 države. Nedelju dana kasnije, prvi put se sastao i Savet
bezbednosti Ujedinjenih nacija i ustanovio svoja pravila. Tek 24.
januara, Generalna skupština usvojila je svoju prvu rezoluciju.

Dogodilo se na današnji dan - 11. januar





1735. - Umro je crnogorski vladika Danilo I
Petrović, osnivač dinastije Petrović u Crnoj Gori, tokom čije vladavine
je na Badnji dan 1702. izvedeno istrebljenje poturica, koje je Petar II
Petrović Njegoš opevao u "Gorskom vijencu". Kad ga je u Sečuju 1696.
zavladičio izbegli srpski patrijarh Arsenije III Čarnojević, preuzeo je
svu duhovnu i svetovnu vlast u Crnoj Gori i pravo da bira naslednika iz
svoje porodice. Prema tom pravilu, vladari iz dinastije Petrović
određivali su za naslednike nekog od sinovaca, jer kao vladike nisu
mogli da se žene. Oslobodilački pokret u Crnoj Gori je pod Danilom I
ušao u fazu borbe za oslobođenje od turske vlasti i za nezavisnost Crne
Gore, pri čemu je bila presudna pobeda nad Turcima u bici na Carevom
Lazu 1712. Uspostavio je veze s Rusijom posetom caru Petru Velikom 1715.
i znatno podigao ugled Crne Gore, a posle smrti ga je nasledio sinovac
Sava Petrović.

1775. - Pogubljen je Jemeljan Pugačov,
ruski kozak koji je, proglasivši se za cara Petra III, podigao ustanak
protiv ruske carice Katarine II (1773-1775). Ustanak je imao karakter
seljačkog rata i zahvatio je Uralski kraj, Povoložje i deo Sibira. U
njemu su, pored ruskih, učestvovali i seljaci tatarskih narodnosti, kao i
rudari i radnici iz ruskih manufaktura. Posle većih uspeha i pokazane
organizatorske sposobnosti, Pugačov je poražen, zarobljen u kavez i
odveden u Moskvu gde je pogubljen.

1811. - Skupština svih narodnih starešina u
Srbiji osnovala je u vreme Prvog srpskog ustanka prva popečiteljstva
(ministarstva). Ministar prosvete postao je najučeniji Srbin tog
vremena, rektor Velike škole u Beogradu Dositej Obradović.

1848. - Umro je srpski pisac Sima
Milutinović Sarajlija, preteča srpskih romantičara i autor dela
nacionalno-romantičarske egzaltacije, koji je nadimak dobio prema mestu
rođenja. Školovao se u Beogradu, Zemunu, Segedinu, Sremskim Karlovcima.
Borio se u ustancima Srbije za nezavisnost, a u Cetinju je od 1827. bio
sekretar vladike Petra I Petrovića Njegoša i vaspitač i pesnički učitelj
njegovog sinovca Rada, kasnije Petra II Petrovića Njegoša. Na poziv
kneza Miloša Obrenovića, vratio se 1831. u Srbiju i bio diplomatski
agent za veze s Crnom Gorom, sekretar ministarstva prosvete, istoriograf
kneza Miloša. Dela: spevovi "Srbijanka", "Trojebratstvo",
"Trojesestarstvo", tragedija "Obilić", istorijski spisi "Istorija
Srbije", "Istorija Crne Gore", zbirka narodnih pesama "Pjevanija
crnogorska i hercegovačka".

1870. - U Boki Kotorskoj završen je
Krivošijski ustanak, koji je izbio zbog odluke okupacionih
austrougarskih vlasti o vojnoj obavezi stanovništva tog kraja. Primirje
je uspostavljeno posle tromesečnih žestokih borbi, a Beč je morao da
amnestira učesnike ustanka, ukine zabranu slobodnog nošenja oružja,
nadoknadi materijalnu štetu i ukine vojnu obavezu za Kotorski okrug.

1922. - Insulin je prvi put korišćen za lečenje dijabetisa. Primio ga je 14-godišnji Kanađanin Leonard Tompson.

1942. - Jugoslovenska izbeglička vlada u
Londonu postavila je u Drugom svetskom ratu za ministra vojske,
mornarice i vazduhoplovstva Dragoljuba-Dražu Mihailovića, pukovnika
jugoslovenske vojske i vođu četnika u okupiranoj zemlji.

1949. - U Los Anđelesu je prvi put u istoriji pao sneg.

1991. - Atletičar Ben Džonson je prvi put
nakon suspendovanja zbog dopinga učestvovao na Olimpijadi u trci koju je
završio kao drugoplasirani.

Dogodilo se na današnji dan - 13. januar



1559. - Engleska kraljica Elizabeta I krunisana je u Vestminsterskoj opatiji.

1785. - Džon Volter (John Walter) izdao je prvi broj novina "London Times".

1806. - Rođen je srpski pisac Jovan Sterija Popović, prvi srpski komediograf, koji je u delima ismevao mane tadašnjeg društva, naročito pomodarstvo, pokondirenost i nadriučenost. Posle završetka studija prava u Kežmarku u Slovačkoj, radio je kao advokat u rodnom Vršcu, potom je prešao u Srbiju i postao profesor prava na Liceju, prvo u Kragujevcu pa u Beogradu. Kao načelnik ministarstva prosvete Srbije, obavio je pionirski rad u organizovanju školstva, pokrenuo inicijativu za osnivanje Akademije nauka, Narodne biblioteke i Narodnog muzeja. Učestvovao je u organizovanju prvog beogradskog teatra koji je otvoren izvođenjem njegove tragedije "Smrt Stefana Dečanskog". U početku je pisao pod uticajem Lukijana Mušickog i Milovana Vidakovića, ali je "Romanom bez romana" napustio romantičarsku i avanturističku književnost. Ostala dela: komedije "Laža i paralaža", "Pokondirena tikva", "Zla žena", "Tvrdica ili Kir-Janja", "Rodoljupci", zbirka pesama "Davorje".

1854. - Entoni Fos (Anthony Foss) patentirao je harmoniku.

1930. - Prvi put se pojavio strip sa Mikijem Mausom.

1941. - Engleski književnik irskog porekla, Džejms Džojs, pored Virdžinije Vulf i Vilijema Foknera najreprezentativniji predstavnik modernog psihološkog romana ili romana toka svesti, preminuo je u 59. godini. Pisao je pesme, pripovetke i romane. Čuvena je njegova mladalačka zbirka pripovedaka bližih naturalizmu nego modernoj prozi "Dablinci", kao i roman "Portret umetnika u mladosti", koji se često smatra najharmoničnijim i u celini uzev najuspelijim Džojsovim delom, štaviše remek-delom modernog izraza. Iako sam naslov romana upućuje na umetnikov autoportret - i to portret mladog Džojsa u Dablinu - posredi je, naravno, fikcionalna umetnička tvorevina, a ne puka autobiografija, bez obzira na obilje autobiografske građe. Pripovest o sebi, odnosno o Stivenu Dedalusu, Džojs će nastaviti u "Uliksu", ključnom remek-delu modernizma u 20. veku - i jednom od najkontroverznijih dela svetske književosti, romanu u kome mnogi vide kraj romana, roman čija je svrha da dokrajči sve romane, a sam autor knjigu koju samo jedna prozirna stranica deli od ludila - gde će centralni junak Stiven donekle izgubiti svoje prisne, lične osobine i postati suptilan intelektualac uopšte, da bi u "Fineganovom bdenju", u Irvikerovom snu, postao "svako", predstavnik svekolikog ljudskog roda.

1991. - Na Svetskom prvenstvu u australijskom gradu Pert jugoslovenski vaterpolisti osvojili su zlatnu medalju. Jugoslavija je prvi put postala prvak sveta u vaterpolu u Madridu 1987.

1997. - U centru Beograda se na dočeku Nove godine po Julijanskom kalendaru, poznate kao Srpska nova godina, u organizaciji beogradskih studenata i koalicije opozicionih partija "Zajedno", okupilo najviše ljudi na jednom mestu u istoriji grada - procenjeno je da je proslavi prisustvovalo između 500.000 i 700.000 Beograđana.

Dogodilo se na današnji dan - 14. januar





- Danas je prvi dan Nove godine prema Julijanskom
kalendaru, kojeg se pridržavaju Srpska, Ruska, Gruzinska crkva i
nekoliko malih pravoslavnih crkava, četiri stare patrijaršije
(Vaseljenska, Jerusalimska, Antiohijska i Aleksandrijska) i svi
svetogorski manastiri. Posle Drugog svetskog rata, kod nas je pod
komunističkim režimom Josipa Broza proslava Pravoslavne nove godine (ili
Srpske nove godine, kako se u narodu češće kaže) dugo bila praktično
zabranjena i proslavljana je samo krišom. Kafane su obično zatvarane 13.
januara u 23.00 časa, katkad i uz intervenciju milicije, a prvi put
posle rata Srpska nova godina javno je proslavljana 1992. U noći između
13. i 14. januara prema Gregorijanskom kalendaru, kod Srba je običaj da
se u krugu porodice i prijatelja dočekuje Nova godina i na trpezu iznese
od Božića sačuvana glava pečenice i plećka, pola česnice, božićnja
sveća i slama.

- Danas je Sveti Vasilije Veliki. Sveti
Vasilije, arhieiskop kesarijski, rođen je u vreme cara Konstantina. Još
dok je bio nekršten, školovao se u Atini i bio je vrlo obrazovan jer je
petnaest godina učio filozofiju, retoriku, astrologiju i ostale nauke
toga vremena. Školski drugovi bili su mu Grigorije Bogoslov i Julijan -
kasnije car odstupnik. U zrelim godinama krstio se na reci Jordanu
zajedno sa svojim bivšim učiteljem Evulom. Postavši čvrst pobornik
pravoslavlja, luča moralne čistote i verske revnosti, ovaj umni bogoslov
s pravom se naziva Veliki. Živeo je samo pedeset godina, ali je bio
čvrsti stub Crkve i njen revnosni strojitelj. Deset godina je služio kao
episkop Kesarije kapadokijske, a nazivan je i pčelom crkve Hristove.
Sačuvana su mnogobrojna dela ovog oca Crkve, bogoslovska, kanonska,
apologetska, kao i služba nazvana po njegovom imenu. Ta služba služi se
deset puta u godini, i to uoči Božića, 14. januara (1. januara po
starom kalendaru), uoči Bogojavljenja, u sve nedelje Časnog posta, osim
Cvetne, na Veliki četvrtak i na Veliku subotu. Sveti Vasilije mirno se
upokojio i preselio u carstvo Hristovo 14. januara (1. januara po starom
kalendaru) 379. godine.

1840. - U kneževini Srbiji za školsku
slavu proglašen je Savindan, praznik u spomen na velikog srpskog
prosvetitelja i zaštitnika školstva Svetog Savu, oca srpske
državotvornosti, prvog srpskog arhiepiskopa, utemeljivača srpske
diplomatije, književnosti, zakonodavstva, zdravstva. Prva proslava
Svetog Save kao školskog patrona održana je 1812. u Zemunu, odakle se
brzo proširila u sve delove srpstva, a himna Svetom Savi prvi put je
izvedena 1839. u Segedinu.

1842. - U Irigu je srpski pisac i iguman
manastira Krušedol Dimitrije Krestić otvorio prvu srpsku čitaonicu s
bibliotekom, koju je i osnovao. Čitaonica je čitav vek primala svu
važniju srpsku i jugoslovensku štampu i strane časopise, ali su tu
dragocenu zbirku 1944. u Drugom svetskom ratu uništile ustaše miniranjem
zgrade biblioteke.

1875. - Rođen je Albert Švajcer, lekar,
filozof i teolog, književnik, muzički istoričar i muzičar (organist).
Dela: "Kultura i etika", "Između vode i prašume", "Autobiografija",
"Afričke priče" i dr. Dobio je Nobelovu nagradu za mir 1952. godine, a
umro je 1965. godine.

1890. - Rođen je srpski slikar Petar
Dobrović, majstor intenzivnog kolorita i jasnog ekspresivnog crteža.
Slike ovog umetnika s naglašenom ulogom svetlosti i podvučenim odnosom
prema elementarnom volumenu svedoče o snažnom temperamentu i impulsivnom
doživljaju realnosti. Slikarstvo je studirao u Budimpešti, a u rodnom
Pečuju je 1918. učestvovao u vojnoj pobuni, posle koje je uhapšen, ali
je pobegao iz zatvora. Mađarske vlasti su ga u odustvu osudile na smrt.
Bio je predsednik Baranjsko-srpsko-mađarske republike 1921. Potom je
živeo u Parizu, a zatim je u Beogradu bio profesor na Akademiji likovnih
umetnosti.

1892. - Rođen je srpski klasični filolog
Miloš Đurić, član Srpske akademije nauka i umetnosti, predsednik Srpske
književne zadruge i urednik časopisa "Živa antika", jedan od najvećih
svetskih helenista 20. veka. Objavio je više od 200 radova iz klasične
književnosti i filozofije. Umnogome je izgradio srpsku terminologiju za
odgovarajuće grčke mitološke i filozofske pojmove. Neprevaziđeni su
njegovi prevodi Eshila, Sofokla, Platona, Aristotela, Plutarha i
Homerovih epova "Ilijada" i "Odiseja", ali i savremenika, Alfreda
Adlera, Karla Gustava Junga, Vila Duranta, Rabindranta Tagore. Dela:
"Vidovdanska etika", "Filosofija panhumanizma", "Racionalizam u
savremenoj nemačkoj filosofiji", "Problemi filosofije kulture",
"Istorija helenske etike", "Ogledi iz grčke filosofije umetnosti",
"Aristotelovo etičko učenje", "Iz helenskih riznica", "Platonova
akademija i njen politički rad", "Sofisti i njihov istorijski značaj",
"Istorija helenske književnosti".

1897. - Rođen je srpski istoričar Vasa
Čubrilović, najmlađi učesnik atentata na austrugarskog
prestolonaslednika Franca Ferdinanda 1914. u Sarajevu, profesor
Beogradskog univerziteta, član Srpske akademije nauka i umetnosti. Kao
đak je pristupio nacionalno-revolucionarnoj organizaciji "Mlada Bosna", a
zbog učešća u Sarajevskom atentatu osuđen je na 16 godina robije i do
sloma Austro-Ugarske u Prvom svetskom ratu bio je u zatvoru. U Drugom
svetskom ratu je zatvoren u logor na Banjici. Studirao je filozofiju na
Beogradskom univerzitetu, gde je doktorirao 1927. U periodu između dva
svetska rata pripadao je progresivnom krilu Zemljoradničke stranke, a
posle oslobođenja zemlje, bio je direktor Balkanološkog instituta i
ministar u vladi Jugoslavije. Bio je istoričar s izrazitim darom za
sintezu, što je osnovna odlika njegovih 70-tak knjiga i studija. Dela:
"Bosanski ustanak 1875-1878", "Poreklo muslimanskog plemstva u Bosni i
Hercegovini", "Prvi srpski ustanak i bosanski Srbi", "Politička prošlost
Hrvata", "Istorija političke misli u Srbiji XIX veka", "Odabrani
istorijski radovi".

1900. - Pučinijeva opera "Toska" premijerno je izvedena u Rimu.

1912. - Rođen je srpski pisac Milorad
Panić-Surep, čiju poeziju odlikuje snažan lirski naboj, muzikalnost i
kompoziciona koherentnost. Završio je Filozofski fakultet u Beogradu i
između dva svetska rata bio je novinar, a u Narodnooslobodilačku borbu
stupio je 1941. Posle Drugog svetskog rata; bio je i direktor Zavoda za
zaštitu spomenika kulture Srbije, Narodne biblioteke i Muzeja
revolucije Jugoslavije. Dela: zbirke pesama "Vetar zviždi", "Prosto",
"Ti dolaziš", "Ada", "Žito", "Svetlost zemaljska", "Jasika", "Od sene i
opomene", poema "Mesec i pruće", letopis "Kad su živi zavideli mrtvima",
studija "Filip Višnjić - pesnik bune".

1922. - Umro je srpski general
lužičkosrpskog porekla Pavle Jurišić Šturm, jedan od najistaknutijih
srpskih oficira u balkanskim ratovima i u Prvom svetskom ratu, veoma
zaslužan za blistave pobede srpske vojske nad austrougarskom armijom u
Cerskoj i Kolubarskoj bici. U srpsku vojsku je primljen 1876. kao
dobrovoljac sa činom poručnika i već u srpsko-turskom ratu 1876-1877.
istakao se kao komandant Šabačkog i Posavsko-tamnavskog bataljona. U
srpsko-turskom ratu 1877-1878. veoma je uspešno komandovao Prvim
dobrovoljačkim pukom, potom Krajinskim kombinovanim pukom u borbama kod
Bele Palanke i Pirota. U srpsko-bugarskom ratu 1885. komandovao je
Šestim pukom Drinske divizije, u Prvom balkanskom ratu 1912-1913.
Drinskom, a u Drugom balkanskom ratu 1913. Dunavskom divizijom. U Prvom
svetskom ratu je 1914. kao komandant Treće armije primio prvi udar
znatno nadmoćnije austrougarske Pete armije i usporio njeno
napredovanje, što je omogućilo srpskim snagama da se pregrupišu za
Cersku bitku. Trećom armijom komandovao je i u Kolubarskoj bici i na
Solunskom frontu do avgusta 1916.

1929. - Rođen je srpski istoričar
umetnosti i likovni kritičar Lazar Trifunović, jedan od najznačajnijih
evropskih estetičara 20. veka, direktor Narodnog muzeja u Beogradu. Pod
njegovim rukovodstvom urađena je nova postavka Narodnog muzeja, otvorena
1966, organizovao je više izuzetno uspešnih izložbi, uključujući
izložbu slika Vinsenta van Goga, jednu od najuspešnijih svetskih
prezentacija dela holandskog majstora. Dela: "Konstruktivizam u srpskom
modernom slikarstvu", "Savremena srpska skulptura", "Neke pojave u
savremenom srpskom slikarstvu", "V. Kandinski", "Srpska likovna
kritika", "Srpsko slikarstvo XX veka" (doktorska teza), "Teorijski
problemi jugoslovenske skulpture", "Pol Gogen", "Petar Lubarda",
"Leonardo da Vinči", "Galerija evropskih majstora", "Teorijski problemi
strukture slike", "Slikarski pravci XX veka".

1953. - Josip Broz Tito izabran je za prvog predsednika Jugoslavije.

1965. - Radivoj Korać je u utakmici protiv
švedskog Alvika postigao za OKK 99 poena, čime je postao, a i do danas
ostao, rekorder po broju koševa na utakmici Kupa evropskih šampiona.

1991. - Umro je srpski filolog Mihailo
Stevanović, profesor Beogradskog univerziteta, član Srpske akademije
nauka i umetnosti. Objavio je više od 600 radova, uključujući
monumentalno gramatičko delo "Savremeni srpskohrvatski jezik". Uređivao
je "Srpski dijalektološki zbornik, "Južnoslovenski filolog", "Naš
jezik", "Rečnik srpskohrvatskog književnog i narodnog jezika SANU",
"Rečnik srpskohrvatskog književnog jezika Matice srpske", "Rečnik jezika
Petra Petrovića Njegoša". Ostala dela: "Istočnocrnogorski dijalekat",
"Đakovački govor", "Funkcije i značenja glagolskih vremena", "Gramatika
srpskohrvatskog jezika".

Dogodilo se na današnji dan - 15. januar





1535. - Henri VIII proglasio je sebe
poglavarom anglkikanske crkve, državne crkve u Engleskoj. Ova crkva
nastala je raskidom engleskog kralja Henrija VIII sa papom Klimentom
VII, Zakonom o suprematu.

1804. - Počela je seča srpskih knezova i
viđenijih ljudi u Beogradskom pašaluku, posle žalbe knezova turskom
sultanu Selimu III na zulum dahija. Dahije su uz pomoć jednog trgovca iz
Zemuna saznale imena knezova koji su potpisali žalbu i za samo tri
sedmice pogubili su oko 150 ljudi u Srbiji, uključujući Aleksu
Nenadovića, Iliju Birčanina, Hadži-Ruvima, Marka Čarapića, Janka Gagića i
Hadži-Đeru, pogubljenog šest dana pred početak seče knezova. Dahije su
time pokušale da uguše otpor i spreče oslobodilački pokret srpskog
naroda, ali je seča samo podstakla srpske prvake da ubrzaju dizanje
Prvog srpskog ustanka i izbor Đorđa Petrovića Karađorđa u Orašcu 14.
februara 1804. za ustaničkog vođu.

1895. - U Sankt Petersburgu premijerno je izveden balet P. I. Čajkovskog "Labudovo jezero".

1905. - Srpskog protu i poznatog borca
protiv Turaka Atanasa Petrovića, u narodu poznatog kao pop Taško, Bugari
su u Kumanovu ubili iz zasede kad se vraćao iz crkve. Zbog pretnji
velikobugarskih šovinista, prethodno je izbegao u Srbiju, ali se vratio u
Kumanovo.

1970. - Moamer El Gadafi, mladi libijski kapetan koji je uklonio kralja Idrisa u septembru 1969, proglasio se za premijera Libije.

1998. - Milo Đukanović preuzeo je dužnost predsednika Crne Gore.

Dogodilo se na današnji dan - 16. januar





1493. - Kristofor Kolumbo vratio se u Španiju sa svog prvog putovanja.

1547. - Ivan IV Grozni, veliki moskovski knez, krunisao se i postao prvi car Rusije.

1908. - U Beogradu je otvoren hotel
"Moskva", podignut na mestu gde je bila kafana "Velika Srbija". Zgradu
su projektovali srpski arhitekta Jovan Ilkić i grupa arhitekata iz Sankt
Petersburga.

1909. - Engleski polarni istraživač ser Ernest Šaklton otkrio je južni magnetski pol.

1919. - U SAD-u je stupila na snagu Prohibicija kojom je bila zabranjena proizvodnja, prodaja i transport opojnih pića.

1920. - U Parizu je održana prva skupština Društva naroda.

1927. - Umro je srpski geograf Jovan
Cvijić, osnivač antropogeografije i geomorfologije u Srbiji i Srpskog
geografskog društva, profesor i rektor Univerziteta u Beogradu,
predsednik Srpske kraljevske akademije, počasni doktor pariske Sorbone i
Karlovog univerziteta u Pragu. Veoma su značajni njegovi radovi o
morfologiji i hidrografiji Dinarskog krša i drugih kraških predela,
tektonici i glacijaciji planina Balkanskog poluostrva, studije o
Jadranskom primorju, balkanskim kotlinama i poljima, Šumadiji i
Panonskom basenu i o migracijama jugoslovenskih naroda. Odigrao je
izuzetnu ulogu kao savetnik srpske delegacije na mirovnim pregovorima u
Parizu posle Prvog svetskog rata. Dela: "Osnove za geografiju i
geologiju Makedonije i Stare Srbije" (tri toma), "Antropogeografski
problemi Balkanskog poluostrva", "Balkansko poluostrvo i južnoslovenske
zemlje", "Geomorfologija" (dva toma), "Etnogeografske karte
jugoslovenskih zemalja", "Geografska karta Jugoslavije", "Govori i
članci" (četiri toma).

1969. - Češki student filozofije, Jan
Palah, zapalio se u Pragu na Vacvalskim namjestima u znak protesta zbog
sovjetske invazije na Čehoslovačku.

1979. - Suočen sa pobunom u vojsci i
nasilnim demonstracijama protiv svoje vlade, iranski šah Mohamed Reza
pobegao je u Egipat. Dve nedelje kasnije, Ajtolah Homenini, duhovni
vođa Islamske revolucije, vratio se posle 15 godina egzila i preuzeo je
vlast.

1991. - Otpočela je operacija "Pustinjska
oluja". Ova vojna operacija u Zalivu vođena je pod komandom SAD-a protiv
Iraka povodom agresije koju je u avgustu 1990. godine Irak izvršio na
Kuvajt. Cela operacija vođena je bez iakvih ograničenja i poštovanja
pravila ratnog prava. Koalicija na čelu sa SAD-om nastupila je sa silom
nesrazmernom iračkoj, sa najmodernijim oružjem čija je upotreba
izazvala teške ekološke posledice, brojne ljudske gubitke i materijanu
štetu.

1998. - U eksploziji metana u rudniku "Soko" u Čitluku kraj Sokobanje poginulo je 29 rudara.

Dogodilo se na današnji dan - 17. januar





1860. - Rođen je Anton Pavlovič Čehov, ruski
pripovedač i dramski pisac, poslednji izdanak velike ruske književnosti
19. veka koja je dala jednog Puškina, Ljermontova, Gogolja, Gončarova,
Tolstoja, Dostojevskog, ali i začetnik moderne ruske i evropske
tradicije na polju pripovetke i na polju drame. Pozorišnoj publici Čehov
se predstavlja jednočinkama (vodviljima), među kojima su najpopularniji
bili "Medved" i "Prosidba"; piščev prelaz sa jednočinki na drame, koji
vremenski odgovara njegovom prelazu sa kratke priče na pripovetku
("Stepa", 1888), označen je prikazivanjem drame "Ivanov". Pa ipak, mesto
u istoriji svetske drame Čehovu je obezbedila tek saradnja sa
Moskovskim hudožestvenim teatrom pod rukovodstvom najvećeg reformatora
pozorišta Stanislavskog. Tada su izvedene i drame koje su obeležile
razvoj pozorišne umetnosti u 20. veku: "Galeb", "Ujka Vanja", "Tri
sestre" i "Višnjik". Smatra se da je saradnja sa Moskovskim
hudožestvenim teatrom neobično odgovarala Čehovu, jer se u tom pozorištu
negovao nov stil režije i glume, lišen patetike izraza i zasnovan na
uživljavanju, stil zahvaljujući kojem je Čehov uspeo da ovaploti svoje
originalne teorijske postavke. Čini se da je u istoriji književnosti
malo dela koja poput Čehovljevih do te mere ostavljaju utisak
jednostavnosti, a pri tom su nadasve misaono i emotivno duboka.
Pripovetka kakvu je pisao Čehov bitno se razlikuje od one koja se, pre
svega pod uticajem Poa i Mopasana, uobličila u 19. veku. Izvesno je,
međutim, da se pripovetka kao književna vrsta sve do današnjih dana
razvijala u znaku Čehova. Tačnije, pripovetka do Čehova vodila je gotovo
po pravilu ka nekom događaju ili obrtu u radnji i obavezno imala tzv.
poentu. Čehovljeva priča bezmalo je, međutim, lišena zapleta i radnje u
tradicionalnom smislu, oni su tek nagovešteni, a težište je na
prikazivanju unutrašnjeg čovekovog sveta, dok, s druge strane, često kao
da nema pravog završetka. Čehov je bio besprekoran stilista: njegovoj
umešnosti sažimanja i "rečite konciznosti" teško je naći ravnu u
svekolikoj istoriji svetske književnosti. Pomenimo njegove najčuvenije
kratke priče i pripovetke: "Mala šala", "Tuga", "Kaštanka", "Debeli i
mršavi", "Činovnikova smrt", "Anjuta", "Događaj", "Vanjka", "Dečurlija",
"Konjsko prezime", "Stepa", "Paviljon broj 6", "Dama s psetancetom",
"Kuća s mezaninom", "Ogrozd", "Dušica"...

1861. - Thomas Crapper patentirao je vodokotlić za toalet.

1863. - Rođen je Konstantin S.
Stanislavski, ruski pozorišni reditelj i glumac, osnivač i direktor
Moskovskog hudožestvenog teatra. U režiji i glumi razvio je pozorišni
realizam do savršenstva. Njegova teorija, poznata u celom svetu kao
"sistem Stanislavskog", ima i danas veliki broj privrženika među
pozorišnim umetnicima, ali i protivnika. Osnovni princip teorije jeste
da glumac ulogu uvek mora istinski da proživljava, a ne samo da
predstavlja spoljne oblike jednom postignutog proživljavanja.
Stanislavski je svakako najveće ime ruske pozorišne kulture, a njegova
shvatanja imala su, više nego shvatanja svih drugih pozorišnih
teoretičara, međunarodni odjek koji traje i danas.

1876. - Umro je srpski slikar Pavle Simić,
koji je najviše radio ikonostase, uglavnom u Vojvodini. Zapažen je i po
istorijskim kompozicijama "Ilija Birčanin predaje harač",
"Hadži-Ruvim", "Hadži-Đera", "Nemanjina smrt", "San sv. Save" i
portretima "St. Jovanović", "J. Probojčević", "Milica Stojadinović
Srpkinja", "Žena s belim okovratnikom".

1893. - Amerikanci su svrgnuli havajsku monarhiju.

1917. - SAD su platile 25 miliona dolara Danskoj za Devičanska ostrva.

1928. - Patentirana je prva potpno automatska mašina za razvijanje fotografskog filma.

1929. - Prvi put se pojavio crtani lik Popaj.

1938. - Jugoslovenski premijer Milan
Stojadinović sastao se u Berlinu s vođom nacističke Nemačke Adolfom
Hitlerom, koji mu je obećao integritet države, suprotstavljanje
austrijskoj restauraciji, savez protiv boljševizma i mađarskog
revanšizma i da neće stvarati savez s Italijom opasan za Jugoslaviju.
Zauzvrat je tražio saradnju sa Silama osovine.

1946. - Savet bezbednosti Ujedinjenih nacija održao je svoj sastanak.

1964. - Umro je srpski slikar Đorđe
Andrejević Kun, član Srpske akademije nauka i umetnosti. Pre Drugog
svetskog rata, najviše je slikao prizore socijalne stvarnosti i
društvenog revolta, a kao učesnik građanskog rata u Španiji od 1936. do
1939. i Narodnooslobodilačke borbe od 1941, ratne prizore. Radio je
velike kompozicije, portrete, mrtve prirode i figure, crteže, gravire,
grafičke mape ("Krvavo zlato", "Za slobodu", "Partizani").

Dogodilo se na današnji dan - 18. januar





1778. - Engleski istraživač, kapetan Džejms Kuk, postao je prvi Evropljanin koji je video Havaje.

1909. - Rođen je srpski pisac jevrejskog
porekla Oskar Davičo, koji je između dva svetska rata pripadao grupi
levičarskih pisaca nadrealista. U vreme nemačke okupacije Jugoslavije u
Drugom svetskom ratu, interniran je u Italiju, odakle je 1943. pobegao i
priključio se partizanima. Dela: zbirke pesama "Višnja za zidom",
"Nastanjene oči", Flora", "Tropi", "Kairos", "Trema smrti", romani
"Pesma", "Beton i svici", "Radni naslov beskraja", "Ćutanje", "Gladi",
"Tajne", "Bekstva", "Zavičaji", "Gospodar zaborava".

1912. - Posle dva meseca mučenja,
ekspedicija britanskog istraživača Roberta Falkona Skota stigla je na
Južni pol, ali četiri nedelje nakon norveškog istraživača Roalda
Amundsena. Razočaranim i izmorenim članovima ekspedicije preostalo je
samo da se pripreme za dugačak i težak povratak u bazu. Tom prilikom,
Skot je stradao zajedno sa svojim drugovima Vilsonom, Otsom, Bauersom i
Evansom.

1936. - Engleski književnik Radjard
Kipling preminuo je u 71. godini. Kipling je rođen u Bombaju u Indiji,
gde je dugo živeo. Objavio je veliki broj knjiga pesama, pripovedaka i
nekoliko romana. Iako je rado pisao o deci i za decu ("Izistinske priče"
1902), kao i priče o životinjama ("Knjiga o džungli", 1894/95), on je
pesnik britanskog imperijalizma. Teme njegovih pripovedaka i romana
najčešće su iz angloindijskog društvenog života ("Kim", 1901) i
britanske trgovačke i ratne mornarice. Dobio je Nobelovu nagradu za
književnost 1907. godine.

1939. - Od povreda je umro srpski lekar
Dragiša Mišović, dva dana posle policijski insceniranog sudara u
Beogradu tramvaja i automobila kojim je prevožen u zatvor. Njegova
sahrana u Čačku, kojoj je prisustvovalo više od 10.000 ljudi, bila je
jedna od najvećih antifašističkih manifestacija u Jugoslaviji pre Drugog
svetskog rata. Tokom studija u Francuskoj postao je član njene
komunističke partije i predsednik naprednog udruženja "Clarte"
(Svetlost), zbog čega mu je ukinuta stipendija, pa je medicinu završio u
Pragu. Premda krhkog zdravlja, istakao se u borbi protiv Šestojanuarske
diktature i bio veoma aktivan od 1936. do 1938. u stvaranju Narodnog
fronta za borbu protiv fašizma.

1963. - Adenski protektorat (pokrajina pod
britanskom zaštitom u južnom primorju Arabije) uključen je u tzv.
Federaciju Južne Arabije.

1991. - Odigran je najduži teniski meč u
istoriji Australijan opena. To je bio meč u kojem je Boris Beker porazio
italijana Omara Kamporezea posle pet sati i 11 minuta.

1999. - Vlada Savezne Republike
Jugoslavije proglasila je Vilijama Vokera "personom non grata", a Vuk
Drašković i trojica funkcionera Srpskog pokreta obnove ušli su u Saveznu
vladu.

Dogodilo se na današnji dan - 19. januar





- Danas je Bogojavljenje, hrišćanski praznik u
spomen na dan kad je Jovan Krstitelj na reci Jordan krstio Isusa Hrista.
Prema predanju, dok je Hristos izlazio iz vode, otvorila su se nebesa i
na njega se, u obliku goluba, spustio Duh sveti rekavši: "Ovo je sin
moj ljubazni, koji je po mojoj volji". To je označilo objavljivanje
Bogočoveka i njegovo javno uvođenje u spasiteljsku dužnost.

1736. - Rođen je Džejms Vat, škotski
inženjer i fizičar, pronalazač prve parne mašine. Osnovao je prvu
fabriku za izradu parnih mašina u blizini Birmingema. Izvršio je mnoga
otkrića u nauci o toploti. Umro je 1819. godine.

1785. - Umro je srpski pisac, istoričar,
bogoslov, izdavač, prevodilac, leksikograf, botaničar i farmaceut
Zaharija Stefanović Orfelin, jedan od najprosvećenijih Srba 18. veka.
Rođen je 1726. u Vukovaru, školovao se u Budimu, Beču i Veneciji. Pisao
je pesme (najpoznatija je "Plač Serbiji"), napisao "Večni kalendar", u
kojem se prvi put kod nas govori o astronomskoj nauci, a najznačajnije
njegovo književno delo je "Život Petra Velikog" u dve knjige. Bio je
pionir i u umetnosti, jedan od prvih srpskih kaligrafa i bakrorezaca.
Radio je i geografske karte i grbovnike, crtao i rezao naslove i ukrase
na knjigama, portrete, pejzaže i alegorijske figure. Najvažnije radove
te vrste objavio je 1778. u "Kaligrafiji", što mu je donelo članstvo u
bečkoj Umetničkoj akademiji.

1809. - Rođen je Edgar Alan Po, pesnik,
pripovedač i teoretičar književnosti, jedan od najistaknutijih
predstavnika romantizma u istoriji američke književnosti. Njegova
poezija zna samo za osećanje duboke sete i tuge i odlikuje se zvučnošću i
muzikalnošću čudesno onomatopejskih stihova. Za nju bi se, osim toga,
moglo reći da predstavlja teoriju na delu, budući da se gotovo u celini
temelji na Poovim strogim poetskim načelima, pre svega na načelu
kratkoće, sugestivnosti i simbolizacije, kao i na uverenju da se
savršenstvo rime može ostvariti jedino povezivanjem jednoličnosti i
neočekivanosti; Po, dakle, kao i lord Bekon, veruje da nema savršene
lepote bez izvesne neobičnosti u njenim srazmerama. Šarl Bodler - prvi
prevodilac ovog ukletog pesnika, pesnika ponora, kako ga naziva Isidora
Sekulić - za Poovu poeziju, ne bez divljenja, kaže da je duboka,
žalobna, veoma brižljivo pisana, providna, ali i pravilna poput
kristalnog dragulja. Po je i jedan od tvoraca tzv. kratke priče, ali i
poetike pripovetke tajanstva i strave - ovaploćene u svojevrsnoj sintezi
fantastične tematike sa racionalnošću i uverljivošću u oblasti
motivacije i pripovedačkog pristupa temi (tu osobenost Poovog
pripovedačkog postupka Fjodor Dostojevski nazvaće fantastičnim
realizmom) - koja će do današnjih dana uticati kako na evropsku, tako i
na latinoameričku književnost. Po se smatra i tvorcem detektivske priče,
čak pretečom Žila Verna i Velsa. Snažno je uticao na francuske
simboliste, kao i na engleske pesnike Rosetija, Svinberna i R. L.
Stivensona. Dela: pesme "Gavran", "Anabel Li", "Eldorado", "Grad u
moru", "U snu san", "Julaluma"", pripovetke "Bunar i klatno", "Pad kuće
Ušera", "U dubinama Malstrema", "Mačka Crvene smrti", "Crna mačka",
"Vilijem Vilson", poetički spisi "Filozofija kompozicije", "Pesničko
načelo", "Marginalije".

1902. - Rođen je srpski vizantolog ruskog
porekla Georgije Ostrogorski, osnivač vizantologije na Filozofskom
fakultetu Beogradskog univerziteta, član Srpske akademije nauka i
umetnosti i direktor njenog Vizantološkog instituta, vizantolog svetskog
glasa. Najviše je proučavao ekonomsku i socijalnu istoriju Romeje
(Vizantija) i vizantijsko-južnoslovenske odnose. Uređivao je zbirku
"Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije" i "Zbornik radova
Vizantološkog instituta". Napisao je više od 170 radova koji se odlikuju
suptilnom analizom i snažnom sintezom. Dela: "Istorija Vizantije",
"Serska oblast posle Dušanove smrti", "Seoska poreska opština u
Vizantijskom carstvu X veka", "Studije iz istorije borbe oko ikona u
Vizantiji", "Avtokrator i samodržac", "Vizantijske katastarske knjige",
"Pronija", "Problemi iz istorije vizantijskog seljaštva", "O istoriji
imuniteta u Vizantiji", "O vizantijskoj aristokratiji".

1916. - Na grčko ostrvo Krf u Jonskom moru
počele su da stižu jedinice srpske vojske posle povlačenja preko
Albanije koje su posle mesec dana pešačenja preko albanskih gudura
početkom januara dospele do Skadra, gde je trebalo da ih prihvate
saveznički brodovi. Saveznička flota nije se pojavila i pešačenje je
nastavljeno ka 160 kilometara udaljenoj Valoni, duž močvarnog primorja,
pa su mnogi umrli slomljeni bolešću i umorom. Do aprila je na Krf
prebačeno oko 140.000 srpskih vojnika.

1919. - Kraljevina Srba, Hrvata i
Slovenaca je u Srbiji i Crnoj Gori zamenila Julijanski kalendar
Gregorijanskim, koji je u ostalim delovima tek osnovane države već bio u
upotrebi. Srpska pravoslavna crkva zadržala je Julijanski kalendar.

1938. - Umro je srpski pisac cincarskog
porekla Branislav Nušić, najveći srpski komediograf, član Srpske
kraljevske akademije, koji je briljantno naslikao srpsku provinciju pod
dinastijom Obrenovića i Beograd s početka 20. veka i između dva svetska
rata. Studirao je pravo u Gracu i Beogradu, a kao diplomata je radio u
konzulatima Srbije u Solunu, Bitolju, Skoplju i Prištini. Bio je
dramaturg i upravnik pozorišta u Beogradu, Novom Sadu, Skoplju i
Sarajevu. Kao mladić je 1887. osuđen na dve godine zatvora zbog
satirične pesme "Dva raba". Učestvovao je kao dobrovoljac u
srpsko-bugarskom ratu 1885, a u Prvom svetskom ratu je prešao sa srpskom
vojskom preko Albanije. Darovit portretista i pisac sa veoma razvijenim
smislom za pozorišnu scenu i njene zakone, oštro je zapažao negativne
pojave i s mnogo duha slikao svet u kojem se kretao - od opštinskog
pisara do poslanika i ministra. Njegova dela suvereno su vladala
repertoarom srpskih pozorišta između dva rata, a i sada su dosta igrana
kod nas i u svetu. Dela: komedije "Sumnjivo lice", "Gospođa ministarka",
"Narodni poslanik", "Protekcija", "Ožalošćena porodica", "Pokojnik",
"Put oko sveta", "Dr", "Svet", "Ujež", "Mister dolar", pripovetke i
romani "Pripovetke jednog kaplara", "Ramazanske večeri", "Opštinsko
dete", "Ben-Akiba", "Autobiografija", tragedije "Knez Ivo od Semberije",
"Hadži-Loja", "Nahod", drame "Tako je moralo biti", "Jesenja kiša",
"Pučina", "Iza božjih leđa".

1966. - Indira Gandi je došla na čelo
Indije, postavši prethodno lider Kongresne partije. Ona je ujedno bila
prva, ali i najkontroverznija, žena u istoriji Indije na ovako visokom
položaju, do atentata koji je na nju izvršen 1984. godine.

1983. - Umro je srpski lekar i pisac
Aleksandar Kostić, profesor histologije i embriologije na Medicinskom
fakultetu u Beogradu i dugogodišnji urednik "Biblioteke za seksualna
pitanja". Autor je grandioznog medicinskog rečnika prevedenog na više
jezika. Preveo je "Polno pitanje" švajcarskog psihijatra i entomologa
Ogista Anrija Forela. Ostala dela: "Polni život čoveka", "Žena-pol,
žena-čovek", "Seksualno u srpskoj narodnoj poeziji", "Higijena braka",
trilogija "Polno saznanje" i udžbenici "Osnovi normalne histologije",
"Embriologija", "Osnovi histološke tehnike".

Dogodilo se na današnji dan - 20. januar





- Danas je Sveti Jovan, hrišćanski praznik poznat
kod Srba kao Jovanjdan, krsna slava mnogih srpskih porodica. Crkva ga
svetkuje kao "najčasnijeg poslednjeg proroka". Nazvan je Pretečom jer se
pojavio pre nego što je Isus Hristos počeo da priprema ljude za svoj
dolazak, ali i Krstiteljem jer je krstio Hrista na reci Jordan. Crkva ga
ističe kao primer čoveka čvrste volje, odvažnosti i pravičnosti. Priča
se da je svake godine na dan svetiteljev sveti arhijerej iznosio pred
narod njegovu ruku. Kada bi se javljala raširena, najavljivala je rodnu i
obilnu godinu, a kada bi bila zgrčena, predskazivala je nerodnu i
gladnu godinu.

1841. - Kina je ustupila ostrvo Hong Kong Velikoj Britaniji.

1876. - U Cetinju je održana prva
konferencija Crvenog krsta Crne Gore, osnovanog posle izbijanja
Hercegovačkog ustanka protiv Turaka.

1916. - Umro je srpski tipografski radnik
Nedeljko Čabrinović, jedan od atentatora u Sarajevu 28. juna 1914. na
austrougarskog prestolonaslednika nadvojvodu Franca Ferdinanda, što su
Austro-Ugarska i Nemačka iskoristile da započnu Prvi svetski rat.
Čabrinović - koji je umro od posledica torture u tamnici u Terezinu, oko
60 kilometara severno od Praga - bacio je na Ferdinandov automobil
bombu koja je promašila cilj, ali je potom nadvojvodu (i nenamerno
njegovu suprugu Sofiju) hicima iz revolvera usmrtio gimnazijalac Gavrilo
Princip. Punoletni atentatori, učitelji Veljko Čubrilović i Danilo
Ilić, osuđeni su na smrt i obešeni, a maloletni Princip, Čabrinović i
gimnazijalac Trifko Grabež osuđeni su na robiju na kojoj su umrli ne
dočekavši ratni poraz i raspad Austro-Ugarske.

1921. - Umro je srpski vojvoda Živojin
Mišić, učesnik svih ratova Srbije od 1876. do 1918, jedan od
najbriljantnijih vojskovođa Prvog svetskog rata. Vojno obrazovanje
stekao je na Artiljerijskoj školi u Beogradu i austrijskoj Streljačkoj
školi, a na Vojnoj akademiji u Beogradu predavao je od 1898. do 1904.
strategiju. U srpsko-turskim ratovima od 1876. do 1878. uspešno je
komandovao bataljonom, zatim odredom, istakavši se izuzetnom hrabrošću.
Bataljonom je komandovao i u srpsko-turskom ratu 1885, a 1904. je
penzionisan zbog sumnje da je neprijateljski raspoložen prema
oficirima-zaverenicima koji su 1903. ubili kralja Aleksandra Obrenovića.
Zbog vojno-političke situacije posle austrougarske aneksije Bosne i
Hercegovine, aktiviran je 1909. na zahtev načelnika Glavnog generalštaba
vojvode Radomira Putnika i postavljen za njegovog pomoćnika. U Prvom
balkanskom ratu pokazao se kao sjajan strateg i jedan je od
najzaslužnijih za pobedu nad Turcima 1912. u Kumanovskoj bici. Na
sopstvenu molbu, u Prvom svetskom ratu je 15. novembra 1914, tokom
Kolubarske bitke, postavljen za komandanta Prve armije koja je zapala u
veoma tešku situaciju. Povrativši joj poljuljani moral, uspeo je
izuzetnim taktičkim potezima da zaposedne Suvoborski greben, a potom
energičnim dejstvima potpuno razbije austrougarske trupe. Kolubarska
bitka, u kojoj je srpska vojska do nogu potukla austrougarske agresorske
trupe, jedinstven je primer u istoriji ratova da se armija kojoj je
predviđan brzi slom za kratko vreme reorganizuje, pređe u kontraofanzivu
i neprijatelju nanese uništavajući poraz, zbog čega se i sada izučava
na vojnim akademijama širom sveta. Za briljantnu strategiju kojom je
tada nadmudrio austrougarsku komandu unapređen je u čin vojvode.
Prilikom povlačenja srpske vojske 1915, operacije Prve armije znatno su
pomogle srpskoj Vrhovnoj komandi da osujeti plan opkoljavanja srpske
vojske, koji je pripremio nemački feldmaršal August fon Makenzen. Kao
načelnik štaba Vrhovne komande srpske vojske, rukovodio je 1918.
pripremama za proboj Solunskog fronta i potom uraganskom ofanzivom
srpske vojske, odlučujuće doprinevši odbacivanju zahteva savezničke
komande da Prva armija pod komandom Petra Bojovića obustavi napredovanje
jer se odvojila od glavnine savezničkih snaga na rizičnu udaljenost od
200 kilometara. Napisao je više vojnih dela, uključujući "Strategiju",
izdatu 1907.

1945. - Umro je srpski vojvoda Petar
Bojović, oslobodilac Beograda 1918, ali je u gradu kojem je doneo
slobodu sahranjen bez ikakvih počasti. Kao pitomac Artiljerijske škole,
učestvovao je u srpsko-turskim ratovima od 1876. do 1878, a u
srpsko-bugarskom ratu 1885. istakao se hrabrošću u borbama na Vrabči,
Slivnici, u Dragomanskom tesnacu, kod Pirota i Caribroda (Dimitrovgrad).
U Prvom balkanskom ratu 1912. i 1913. je kao načelnik Štaba Prve armije
izuzetno doprineo pobedama nad Turcima u Kumanovskoj i Bitoljskoj bici.
U Drugom balkanskom ratu 1913. probio je bugarske položaje na
Rajčanskom ridu, što je odlučilo ishod i Bregalničke bitke i rata. U
Prvom svetskom ratu komandovao je Prvom armijom 1914. u Cerskoj bici i
oslobodio Šabac, a dužnost nije napustio ni posle ranjavanja. Posle
mučkog napada Bugara 1915, s neuporedivo slabijim snagama ih je sprečio
da prodru na Kosovo, što je - uz potporu crnogorske vojske s drugog boka
- omogućilo odstupanje srpske armije preko Albanije. U januaru 1916.
je, umesto obolelog vojvode Radomira Putnika, postao načelnik Štaba
Vrhovne komande i organizovao je prebacivanje vojske na Krf i u Bizertu,
a od septembra do novembra 1916. rukovodio je ofanzivom u kojoj su
zauzeti Kajmakčalan i Bitolj. Zbog neslaganja sa savezničkom komandom o
širini fronta dodeljenog srpskoj vojsci, u aprilu 1918. je smenjen i
postavljen za komandanta Prve armije, koja je posle proboja Solunskog
fronta zauzela Veles i Ovče polje, kod Kumanova razoružala Bugare,
produžila gonjenje brojčano jače nemačke Druge armije i razbila je južno
od Niša bez pomoći saveznika, koji su zaostali 200 kilometara. Na čelu
Prve armije 1. novembra 1918. oslobodio je Beograd.

1945. - Frenk Delano Ruzvelt inaugurisan je za američkog predsednika po četvrti put.

1948. - Pripadnik polufašističke
organizacije Hindu Mahasbaha, pokušao je da izvrši atentat na Mahatmu
Gandija, indijskog političara i nacionalnog vođu.

1996. - Jaser Arafat izabran je za
predsednika Palestinskog narodnog veća osvojivši 88,1 procenata glasova,
čime je postao prvi demokratski izabran lider Palestinaca.

Dogodilo se na današnji dan - 22. januar





1788. - Rođen je lord Gordon Džordž Bajron,
engleski pesnik romantičar čije je stvaralaštvo na evropsku književnost
uticalo više no delo ijednog engleskog pisca, izuzev Šekspira. Na njega
su se oslanjali i ugledali francuski i ruski romantičari (Puškin,
Ljermontov), njegova satira uticala je na Hajnea u Nemačkoj, najzad,
njegovim delom bili su inspirisani i Njegoš, Branko Radičević, Đura
Jakšić, Laza Kostić... Bajronizam je, štaviše, kao pojam postao osnovno
obeležje evropskog romantizma. Ovaj termin podrazumeva kult osećajnosti i
pobune u ime idealistički usmerenog individualizma. Neposredno
nadahnuti junacima Bajronovih dela ("Čajl Harold", "Kain", "Manfred",
"Lara", "Don Žuan"...), evropski romantičari stvaraju niz bajronovskih
likova u svojim delima (Puškinov Evgenije Onjegin, Ljermontovljev
Pečorin, Igoov Ernani...). Iako izražavaju različite vidove bajronizma -
od obične preosetljivosti, nesrećne zaljubljenosti, narcizma do
društvene pobune i weltschmerz-a, "svetskog bola", koji podrazumeva
pesimistički doživljaj sveta karakterističan za romantičare - svi oni
imaju isto osnovno obeležje, a to je svest o podvojenosti i sukobu
između srca i razuma, patnje i buntovništva, pojedinca i društva, ideala
i stvarnosti, "poezije srca" i "proze prilika". Englesku je Bajron
napustio 1816. i nastanio se, kao i Šeli, u Italiji, gde je dovršio i
ispevao svoja najveća pesnička dela. Ako je verovati biografijama ovog
pisca, koje su mnogo brojnije nego književnokritička dela o njemu, povod
za napuštanje zemlje bio je skandal povodom Bajronove incestuozne veze
sa polusestrom, zbog čega mu je javnost zatvorila sva vrata i naterala
ga na dobrovoljno izgnanstvo. Godine 1823. odlazi da pomogne grčkom
narodu koji se borio za oslobođenje od Turaka, ali ga je prerana smrt
sprečila da uzme učešća u borbi. Bajron je bio veoma plodan pisac, pisao
je lako i brzo, mada su mu mnoga dela (naročito lirska) ocenjena kao
neuspela, prosečna, čak bezvredna. Umro je u 36-oj godini u Misolongiju u
Grčkoj.

1878. - Rođen je srpski vajar Toma
Rosandić, prvi rektor Akademije likovnih umetnosti u Beogradu, član
Srpske akademije nauka i umetnosti. Kamenorezački zanat učio je u
Splitu, a vajarstvo u Veneciji i Beču. Bio je odličan klesar, ali je
najbolja dela stvorio u drvetu, pokazavši izvanredan osećaj za njegovu
strukturu i materiju. Izradio je više javnih spomenika, uključujući
veliku grupu "Igrali se vrani konji" ispred Skupštine Jugoslavije u
Beogradu i skulpturu "Umorni borac" na Kalemegdanu.

1894. - Umro je srpski pisac Vojislav
Ilić, osnivač moderne srpske lirike i tvorac verističkog izraza u
srpskoj poeziji. Njegova lirika, obeležena misaonim skepticizmom,
označila je raskid s romantičarskom poezijom. Pisao je elegične pesme u
kojima preovlađuju motivi prošlosti i samoće ("Zimska idila", "Jesen",
"Ja ništa više ne verujem", "Tamara", "Istok"). Radio je kao korektor
Državne štamparije u Beogradu, pisar Ministarstva unutrašnjih poslova,
učitelj u Turn Severinu i diplomatski činovnik u Prištini i Solunu.
Dela: dva izdanja "Pesama" objavljena za života i sabrana dela
posthumno.

1896. - Rođen je srpski slikar Sava
Šumanović, majstor pejzaža, aktova i mrtve prirode osobenih tonova,
posebno intenzivnih na slikama iz rodnog Srema. Na njegovim slikama
dominiraju svetli tonovi, uz izražen osećaj za osvetljenje i sugestivno
ostvarenje prostorne dubine kroz ekspresivni lirizam. Dugo je živeo u
Parizu, a poslednje godine života proveo je u Šidu, gde su ga u Drugom
svetskom ratu ubile ustaše 1942. Šumanovićeve velike kompozicije
"Doručak na travi" i "Pijana lađa" ubrajaju se u najznačajnija dela
našeg modernog slikarstva. Najbolja njegova dela čuvaju se u Narodnom
muzeju u Beogradu, zbirci Pavla Beljanskog i galeriji "Sava Šumanović" u
Šidu.

1901. - Engleska kraljica Viktorija
preminula je u 82. godini nakon 63-godišnje vladavine, najduže u
istoriji Engleske. Njena vladavina obeležena je usponom i razvojem
britanskog kolonijalnog carstva, pa se to vreme u Engleskoj često naziva
"viktorijanskim vekom".

1905. - U Rusiji je počela prva revolucija
u epohi imperijalizma. Revolucijom je rukovodila Ruska
socijaldemokratska radnička partija na čelu sa Lenjinom, a ciljevi su
bili svrgavanje carizma i uspostavljanje demokratske republike,
konfiskacija krpunog zemljoposeda, uvođenje osmočasovnog radnog dana,
likvidacija staleške neravnopravnosti i nacionalnog ugnjetavanja.

1917. - Umro je srpski arhitekta Jovan
Ilkić, koji je znatno uticao na razvoj arhitekture u Srbiji u prvoj
polovini 20. veka. Bio je 30 godina glavni projektant Ministarstva
građevina i projektovao je mnoga značajna zdanja u Beogradu: Skupštinu
Jugoslavije, hotel "Moskva", "Oficirski dom" (sadašnji Studentski
kulturni centar), zgradu Protokola.

1922. - Ksenija Atanasijević postala je
prva žena koja je odbranila doktorsku tezu u Srbiji. Nakon toga, bilo je
potrebno još devet godina da bi se ime druge žene upisalo u listu
doktora nauka.

1973. - U SAD-u je legalizovan abortus.

Dogodilo se na današnji dan - 23. januar





1571. - Kraljica Elizabeta I otvorila je Kraljevsku berzu u Londonu.

1783. - Rođen je Stendal (pravo ime Anri
Bejl), pored Balzaka najveći francuski romansijer druge polovine 19.
veka, rodonačelnik realističkog romana ali i pisac koji se pojavljuje na
prelazu iz romana 18. veka u realistički roman. Stekao je bogato
životno iskustvo kao oficir, činovnik, diplomat i pisac u doba Prvog
carstva, restauracije i Julske monarhije. Počeo je kritičkim studijama o
umetnosti ("Život Hajdnov", "Istorija slikarstva u Italiji", "Rim,
Napulj i Firenca"...). Čuveni su naročito njegovi romani "Crveno i crno"
(prvi realistički roman u istoriji književnosti), "Kartuzijanski
manastir u Parmi", "Lisjen Leven", "Armansa", "Lamijela". Autor je i
književnoteorijskih spisa "Rasin i Šekspir", nastalog u okviru
"romantičarske polemike" u Francuskoj, u kojoj Stendal, tvorac
realističkog romana, brani romantizam od klasicizma, ali u isti mah
nagoveštava realističku poetiku, "Romani Valtera Skota i Princeza od
Kleva", u kom kratak roman Madam Lafajet označava kao primer tzv.
psihološkog realizma, tj. psihološkog romana, "Pismo Balzaku", u kom
odgovara na Balzakove primdbe o opširnosti u "Kartuzijanskom manastiru u
Parmi"... Poznat je i Stendalov analitički spis "O ljubavi", gotovo
nazaobilazan pri razumevanju teme ljubavi u piščevim romanima. Pri kraju
života, na osnovu starih rukopisa, dao je nekoliko novela iz
italijanske prošlosti.

1804. - Oborkneza u Valjevskoj Podgorini
Iliju Birčanina pogubio je dahija Fočić Mehmed aga. Istog dana ubijen je
valjevski knez Aleksa Nenadović, takođe jedan od najuglednijih Srba,
čime je počela seča knezova na koju je narod odgovorio Prvim srpskim
ustankom.

1832. - Rođen je Eduar Mane, francuski
slikar, rodonačelnik impresionizma i jedan od najznačajnijih umetnika u
19. veku. Tačnije, istorija impresionizma započela je kada je 1863.
godine Mane izložio "Doručak na travi" i 1865. godine "Olimpiju". Obe
slike izazvale su burnu reakciju, štaviše, oštar revolt i skandal,
budući da su bitno odudarale od ondašnjeg ukusa građanskog društva.
Maneov način slikanja privukao je, međutim, grupu mladih slikara,
budućih impresionista: Monea, Pisaroa, Bazila, Renoara, Dega, Sezana.
Ostala dela: "Bal u Foli Beržeru", "Frulaš", "Portret Emila Zole"...

1849. - Patentirana je mašina za pravljenje koverata.

1849. - Elizabet Blekvel (Elizabeth Blackwell) zvanično je postala prva žena lekar u SAD-u.

1916. - U Krfskom kanalu je u Prvom
svetskom ratu počelo sahranjivanje srpskih vojnika u "Plavu grobnicu".
Posle natčovečanskih napora u albanskim gudurama i dodatne golgote od
160 kilometara pešačenja močvarnim primorjem od Skadra do Valone, zbog
toga što se nisu pojavili obećani saveznički brodovi, vojnici su masovno
umirali od tifusa, gladi i iscrpljenosti. Kako nije bilo dovoljno mesta
na Krfu i ostrvcu Vido, na koje su prebačeni tifusari, a i zbog
opasnosti širenja epidemije, odlučeno je da se sahranjuju u more. Prema
zvaničnim ali nepotpunim podacima, jer svi umrli nisu evidentirani, do
23. marta 1916. u Krfskom kanalu sahranjeno je 4.847 srpskih vojnika i
oficira. Svi naši brodovi koji tuda prolaze zaustavljaju se i odaju im
počast.

1922. - Četrnaestogodišnji Leonard Tompson
je prva osoba koja je dobila insulinsku injekciju u tretmanu lečenja
dijabetesa. Do tada je jedini način lečenja šećerne bolesti bio putem
dijete.

1937. - Prva grupa od tridesetak
Jugoslovena otišla je u Španiju da se bori protiv fašizma. U
republikanskoj armiji borilo se 1.300 Jugoslovena, od kojih je poginulo
670.

Dogodilo se na današnji dan - 24. januar





76. - Rođen je Publije Elije Hadrijan,
naslednik Trajanov i rimski imperator od 117. do 138. godine. Uvidevši
da Rimska imperija slabi, odrekao se novih osvajanja i sa svojim
naslednicima poveo defanzivnu politiku prema varvarima. U duhu te
politike, podigao je na severnoj granici provincije Britanije, između
zaliva Klida i Forta, tzv. Hadrijanov zid, koji je trebalo da štiti od
Pikta i Škota. Podigao je i mnoga nova utvrđenja prema Germaniji. Za
njegove vladavine pojačalo se nezadovoljstvo upropašćenih slobodnih
seljaka, pa tada počinju i prvi veći ustanci po provincijama. Hadrijan
je pokušao da suzbije nezadovoljstvo najpre reformama, a kada one nisu
uspele, pokušao je sa jačanjem vojno-birokratskog aparata i vladarske
centralne vlasti. Bio je veliki poštovalac grčke kulture i mecena
književnosti i umetnosti. I sam je pisao stihove, vajao i slikao.
Boraveći na Balkanu, ukrasio je Atinu novim građevinama, a na donjoj
Marici podigao je Hadrijanov grad, današnje Jedrene. Umro je 138.
godine.

1458. - Matija Korvin postao je
mađarsko-hrvatski kralj. Vladao je do 1490. godine. Ostao je upamćen kao
uspešan vojskovođa, zakonodavac i organizator. Pomagao je razvitak
gradova i osnovao je Univerzitet u Požunu, veliku biblioteku i prvu
štampariju.

1847. - Rođen je srpski vojskovođa vojvoda
Radomir Putnik, koji se kao sjajan strateg posebno iskazao u balkanskim
ratovima i u Prvom svetskom ratu i bio učesnik svih ratova Srbije od
1876. do 1916. U dva srpsko-turska rata od 1876. do 1878. komandovao je
Rudničkom brigadom i Veterničkim odredom, jedinicama koje su se istakle u
borbama na Javoru, Krevetu, Velikom Šiljegovcu, Đunisu, oko Pirota i u
oslobađanju Niša, Vranja i Gnjilana. U srpsko-bugarskom ratu 1885. bio
je načelnik Štaba Dunavske divizije, a 1890. postavljen je za pomoćnika
načelnika Glavnog generalštaba. Tada je u program obuke starešina uveo
rešavanje taktičkih zadataka na Višoj školi Vojne akademije, gde je
predavao taktiku i generalštabnu službu. Komanda nad Šumadijskom
divizijskom oblašću poverena mu je 1893, ali mu je 1895. oduzeta i 1896.
je penzionisan pod sumnjom da sarađuje s Radikalnom strankom.
Reaktiviran je 1903. posle ubistva kralja Aleksandra Obrenovića i otad
je kao načelnik Glavnog generalštaba i ministar vojske 1904, od 1906. do
1908. i 1912. rukovodio ratnim pripremama. Zahvaljujući njemu, srpska
vojska je naoružana brzometnim oružjem i teškom artiljerijom, utvrđena
je njena doktrina, povećan je i obučen rezervni starešinski kadar,
otvorene su oficirske škole rodova, obučeno je više generacija
generalštabnih oficira, izrađeni su ratni planovi i propisani postupci
mobilizacije. U Prvom balkanskom ratu je kao načelnik Štaba Vrhovne
komande znatno doprineo pobedi srpskih armija u neočekivanom sudaru s
turskom vojskom u Kumanovskoj, a zatim u Bitoljskoj bici u oktobru i
novembru 1912. U Drugom balkanskom ratu 1913. pravovremeno je rasporedio
i pripremio vojsku, predvidevši bugarski napad, što je bilo odlučujuće
za trijumf u Bregalničkoj bici. U Prvom svetskom ratu 1914. doprineo je
veštim manevrisanjem i grupisanjem glavnine srpskih snaga slamanju
nadmoćnih austrougarskih trupa u Cerskoj i Kolubarskoj bici. Rukovodio
je povlačenjem srpske vojske 1915, osujetivši nizom manevara nameru
nemačke Vrhovne komande da je u sadejstvu s bugarskim i austrougarskim
trupama opkoli i uništi, ali su ga prethodno saveznici - pogrešno
procenivši situaciju - onemogućili da ofanzivom spreči Bugarsku da stupi
u rat na strani Centralnih sila. U toku povlačenja srpske vojske teško
je oboleo i upućen je na lečenje u Francusku, gde je umro 1917.

1892. - Rođen je srpski revolucionar
Aleksa Dundić, heroj Oktobarske revolucije, proslavljeni komandant
konjičkog bataljona. Njegovo pravo ime i prezime i mesto rođenja nisu
pouzdano utvrđeni, ali je najverovanija pretpostavka da je rođen u selu
Ražana kod Kosjerića u zapadnoj Srbiji. Kao dobrovoljac srpske vojske, u
Prvom svetskom ratu je posle ranjavanja pao u austrougarsko
zarobljeništvo, odakle je prebegao u Rusiju i pridružio se Crvenoj
armiji. Postao je čuven po hrabrosti i među prvima je odlikovan Ordenom
crvene zastave. Poginuo je 1920. u bici kod Rovna u Ukrajini kao
pomoćnik komandanta puka Šeste konjičke divizije Crvene armije. U znak
priznanja, urna s njegovim pepelom položena je u zidine Kremlja, a u
Rovnu mu je podignut spomenik.

1935. - Proizvedeno je prvo pivo u konzervi marke "Krueger Cream Ale".

1937. - Zaključen je
jugoslovensko-bugarski pakt o večnom prijateljstvu. Bugarska nije htela
da pristupi Balkanskom paktu koji je garantovao granice, ali joj je
odgovaralo zbiliženje s najjačom balkanskom silom kako bi lakše
ostvarila pretenzije prema Grčkoj (Trakija) i Rumuniji (južna Dobrudža).

Dogodilo se na današnji dan - 25. januar





1858. - Mendelsonova kompozicija "Svadbeni
marš" prvi put je izvedena na venčanju ćerke kraljice Viktorije,
princeze Viktorije, sa pruskim princem.

1869. - Osnovano je Srpsko poljoprivredno
društvo, radi širenja stručnih znanja među seljacima, koje je postojalo
do 1946, kad ga je ukinula komunistička vlast.

1899. - Umro je srpski socijalista Vasa
Pelagić, prvi pobornik ideje o socijalizmu u Srbiji i na Balkanu. Ideju o
socijalizmu u utopijskoj verziji prihvatio je u Rusiji, gde je boravio
od 1864. do 1866 i tada je na Moskovskom univerzitetu studirao medicinu,
istoriju i političku ekonomiju. U Brčkom, gde je bio učitelj, osnovao
je srpsku čitaonicu, jednu od prvih u Bosni. Bio je arhimandrit i
upravnik Srpske pravoslavne bogoslovije u Banja Luci, gde su školovani
sveštenici i učitelji, odakle ga je zbog slobodoumnih školskih programa
1869. turska vlast prognala u Malu Aziju. Odatle se uz rusku pomoć
spasao 1871. i došao u Srbiju. Učestvovao je u bosansko-hercegovačkom
ustanku 1875. Raščinjen je, a zbog širenja socijalističkih ideja
proterivan je i iz Srbije, čak zatvaran u ludnicu, a umro je u
Požarevačkom zatvoru. Njegove knjige, čitane u svim delovima srpstva,
štampane su još za Pelagićevog života u oko 250.000 primeraka i odigrale
su veliku prosvetiteljsku misiju. Dela: "Istorija bosansko-hercegovačke
bune", "Odgovor na četiri društvena pitanja", "Spas Srbije i srpstva",
"Socijalizam i osnovni preporođaj društva", "Nauka i radni narod",
"Blagodatnik", "Preobražaj škole i nastave", "Nova nauka o javnoj
nastavi", "Umovanje zdravog razuma", "Poslanica bogu", "Koliko nas košta
bog i gospodar", "Rukovođa za srpsko-bosanske, hercegovačke,
starosrbijanske i makedonske učitelje".

1904. - Izašao je prvi broj "Politike",
koja je, zahvaljujući raznovrsnosti, odmerenosti, nepristrasnosti i
informativnosti, postala najčitaniji srpski dnevni list. Tome je posebno
doprinelo geslo "Politike" da - u konkurenciji mnogih listova koji su
neskriveno navijali za režim ili za pojedine političke stranke - pre
svega poštuje činjenice i drži distancu prema svima, nastojeći da ne
bude predaleko od vlasti, ali ni preblizu, geslo koje je dugo važilo u
toj novinskoj kući. List je osnovao Vladislav Ribnikar, koji je bio i
prvi urednik.

1924. - Otvorene su prve zimske Olimpijske igre u francuskom mestu Šamoni (Chamonix) na Alpima.

1978. - Umro je srpski pisac Skender
Kulenović, član Srpske akademije nauka i umetnosti, autor potresne poeme
"Stojanka majka Knežepoljka". Posle Drugog svetskog rata, bio je
direktor drame u Sarajevskom pozorištu i urednik beogradske izdavačke
kuće "Prosveta". Dela: roman "Ponornica", poeme "Ševa", "Zbor derviša",
drama "Svjetlo na drugom spratu", komedije "Dijelidba", "Večera", soneti
"Ocvale primule".

1987. - Umro je srpski slikar Predrag-Peđa
Milosavljević, član Srpske akademije nauka i umetnosti, istaknuti
predstavnik intimizma u srpskom slikarstvu. Studirao je prava u
Subotici, a zatim je bio u diplomatskoj službi u Parizu, Madridu,
Londonu. Međunarodnu reputaciju stekao je 1937. na izložbi u Parizu,
gde je dobio "Gran pri". Napisao je eseje "Između trube i tišine" i
dramu "Zopir".

1989. - Košarkaš Majkl Džordan postigao je svoj 10.000-ti poen u NBA ligi, tokom pete sezone u kojoj je igrao.

Dogodilo se na današnji dan - 26. januar





1699. - Potpisan je Karlovački mir, kojim je
posle 16 godina okončan austrijsko-turski rat. Mirom koji su u Sremskim
Karlovcima s Otomanskim carstvom sklopile Austrija, Rusija, Poljska i
Venecija, Turci su izgubili Ugarsku, Slavoniju, Liku i Baniju, zadržavši
preko Save samo Banat i deo Srema do Mitrovice. Venecija je dobila
srednju Dalmaciju, Boku Kotorsku do Risna i Moreju (Peloponez).

1905. - U Južnoj Afrrici pronađen je
dijamant od 3.106 karata, nazvan "Cullinan". To je bio najveći dijamant
do tada pronađen. Ovaj dijamant isekao je Joseph Asscher na 106 manjih
dijamanata procenjenih na milione dolara. Najveći od njih, "Zvezda
Afrike 1", od čak 530 karata, predstavlja najveći obrađeni dijamant na
svetu. Južnoafrička provincija Transval odlučila je da ovaj dragi
kamen, zajedno sa manjim, "Zvezda Afrike 2", pokloni britanskom kralju
Edvardu VII.

1924. - Petrograd je promenio ime u
Lenjingrad. Posle prestonice Moskve, to je najznačajniji ruski grad i
verovatno jedan od najlepših gradova na svetu, smešten na ušću Neve u
Finski zaliv. Grad je osnovao 1703. godine car Petar Veliki i prvobitno
se zvao Sankt Petersburg, kako se zove i danas.

1939. - Počelo je snimanje filma "Prohujalo sa vihorom".

1950. - Stupio je na snagu ustav Indije, a time je Republika Indija postala i najmnogobrojnija demokratska država na svetu.

1972. - Iznad Čehoslovačke je, posle
eksplozije podmetnute bombe, pao avion JAT-a "DC-9" na liniji
Kopenhagen-Beograd. Poginulo je 26 putnika i članova posade, a preživela
je jedino stjuardesa Vesna Vulović, koja je pala sa 10.160 metara
visine.

1977. - Jugoslavija i Španija zaključile
su sporazum o uspostavljanju diplomatskih odnosa i otvaranju misija u
Madridu i Beogradu na nivou ambasada.

1980. - Izrael i Egipat ponovo su uspostavili diplomatske odnose.

1997. - Policija je u Beogradu upotrebila
silu, suzbivši demonstracije nekoliko desetina hiljada ljudi koji su
protestovali zbog poništenja njihove volje na lokalnim izborima.

Dogodilo se na današnji dan - 27. januar





- Danas je Savindan, praznik u spomen na velikog
srpskog prosvetitelja i zaštitnika školstva Svetog Savu, oca srpske
državotvornosti, prvog srpskog arhiepiskopa, utemeljivača srpske
diplomatije, književnosti, zakonodavstva, zdravstva. Prva proslava
Svetog Save kao školskog patrona održana je 1812. u Zemunu, odakle se
brzo proširila u sve delove srpstva. Himna Svetom Savi prvi put je
izvedena 1839. u Segedinu, a za školsku slavu u kneževini Srbiji
Savindan je proglašen u januaru 1840. Najmlađi sin velikog župana
Stefana Nemanje, rođen kao Rastko Nemanjić, kao mladić je 1192. otišao u
Svetu Goru i zamonašio se u ruskom manastiru Sveti Pantelejmon, a posle
očeve smrti 1200, vodio je državnu politiku s bratom, kraljem Stefanom
Prvovenčanim. U Nikeji je 1219. od romejskog (vizantijskog) cara Teodora
I Laskarisa i vaseljenskog patrijarha Manojla I Haritopula izdejstvovao
autokefalnost (samostalnost) srpske crkve i srpsku arhiepiskopiju, za
čije je sedište odredio manastir Žiču. Srpske zemlje podelio je na
deset episkopija. U Raškoj je bilo osam episkopija - Žiča, Ras, Toplica,
Moravica, Dabar, Budimlje, Hvosno i Prizren, jedna u Zeti (na
Miholjskoj Prevlaci u Bokokotorskom zalivu) i jedna u Zahumlju (Ston na
Pelješcu). Arhiepiskopija i posebno najzapadnije episkopije na Prevlaci i
u Stonu bile su glavna brana agresivnom papstvu koje se učvrstilo na
Balkanskom poluostrvu posle Četvrtog krstaškog rata od 1202. do 1204. S
putovanja po Bliskom istoku doneo je velike svetinje - delove Časnog
krsta, deo Hristovog trnovog venca, igumansko žezlo koje mu je
proročanstvom ostavio Sveti Sava Osvećeni iz Palestine, ikonu Bogorodice
Trojeručice, nošenu u bojevima ispred vojske do propasti srpske
srednjovekovne države. Veoma obrazovan, napisao je manastirske tipike
(monaški ustavi) - Karejski, Hilandarski i Studenički. Kapitalni značaj
imao je njegov prevod s grčkog "Šeste novele" svetog cara Justinijana
Velikog - koju je očistio od kasnijih nepravoslavnih dodataka - osnovni
pravoslavni politički i državno-pravni dokument u kojem je objašnjena
ideja simfonije (saglasje) crkve i države. "Šesta novela" (Zakonopravilo
ili Krmčija, od reči krma - upravljanje) sa srpskog je prevedena na
jezike ostalih pravoslavnih naroda. Simbol simfonije je dvoglavi orao i
prvi srpski dvoglavi orao predstavljao je Svetog Savu i njegovog brata
svetog kralja Stefana Prvovenčanog (sveti Simon). U pravoslavnoj crkvi
Svetog Savu nazivaju i Ravnoapostolni (ravan apostolima) i Mirotvorac,
jer je 1208. u manastiru Studenica nad mrtvim očevim telom koje je
preneo sa Svete Gore izmirio braću Vukana i Stefana i tako zaustavio
građanski rat koji je pod pritiskom rimokatoličke crkve započeo Vukan, a
diplomatskim misijama unosio je mir i među balkanske narode. Njegov
kult je veoma snažan kod svih pravoslavnih naroda Balkana i u Rusiji. U
delu "Život Gospodina Nemanje" (Sveti Simeon) opisao je očev život.
Zajedno s njim, u junu 1198. od romejskog cara Aleksija III Anđela
izdejstvovao je hrisovulju na osnovu koje je podigao manastir Hilandar,
učinivši ga centrom srpskog crkvenog i književnog života.

1756. - Rođen je Volfgang Amadeus Mocart,
austrijski kompozitor, jedan od najvećih muzičkih stvaralaca u svetu.
Već u ranom detinjstvu afirmisao se i kao kompozitor i kao izvođač na
čembalu i drugim instrumentima. Veoma plodan, naročito se istakao u
operi, ali je komponovao i veliki broj simfonija, drugih orkestarskih
kompozicija, koncerte za mnoge instrumente, kamernu muziku, misu,
nedovršeni "Rekvijem" i dr. Dela: opere "Čarobna frula", "Figarova
ženidba", "Don Huan", "Otmica iz saraja"...

1777. - Rođen je srpski monah i pisac
Lukijan Mušicki, upravnik manastira Šišatovac, čije su pesme, nadahnute
rodoljubljem, humanizmom i prosvetiteljskim idejama, imale veliki uticaj
na savremenike, naročito "Glas harfe šištovačke". Smenjen je s dužnosti
upravnika Šišatovca jer njegove ideje nisu bile po volji mitropolita
Stefana Stratimirovića. Oduševljavao se Dositejem Obradovićem i bio
prijatelj Vuka Karadžića.

1832. - Rođen je Karol Luis (pravo ime Č.
L. Dodžson), engleski matematičar i pisac. Dela: "Alisa u zemlji čuda",
"Kroz ogledalo" i druge pripovetke namenjene deci. Odlikuje se humorom i
fantastikom, te je postao veoma cenjen od literarnih stručnjaka i
pesnika, naročito nadrealističke orijentacije.

1834. - Rođen je Dmitrij Mendeljejev,
ruski hemičar. Kao tvorac Periodnog sistema hemijskih elemenata, jedna
je od najzačajnijih ličnosti na polju hemije. U mnogobrojnim i
raznovrsnim radovima obrađivao je sva područja hemije, ali i pitanja
fizike, mineralogije, filozofije, pedagogije, pa čak i slikarstva.
Proučavao je razvoj industrije u Rusiji, naročito uglja, nafte i metala.
Prvi je preporučio podzemnu gasifikaciju uglja i hemijsku preradu nafte
(današnja petrohemija).

1864. - Knez Mihailo ukinuo je Društvo
srpske slovesnosti, zbog sukoba između Društva i ministra prosvete,
povodom biranja Garibaldija, Černiševskog i Gercena za članove Društva.

1924. - Jugoslavija je u Rimu potpisala pakt o prijateljstvu i saradnji s Italijom i sporazum kojim je Rijeka pripala Italiji.

1926. - Škotski izumitelj Džon Berd izveo
je prvu javnu demonstraciju televizijskog sistema u Londonu, izazvavši
na taj način revoluciju na polju komunikacija i zabave. Iako je Berd
ostvario prvi televizijski prenos, prvi programi su u svetu emitovani
tek pred Drugi svetski rat, a kod nas 1956. godine.

1980. - Umro je srpski književni i
pozorišni kritičar jevrejskog porekla Eli Finci, učesnik
Narodnooslobodilačke borbe od 1941. Posle Drugog svetskog rata, bio je
direktor "Borbe", "Nolita", Jugoslovenske knjige, Jugoslovenskog
dramskog pozorišta, glavni urednik časopisa "Književnost". Dela:
pozorišne kritike u zbirkama "Više i manje od života I-V", "Stvarnost i
iluzije", studija "Deni Didro", ogledi o Miroslavu Krleži, Augustu
Cesarcu, Jovanu Skreliću, Đorđu Jovanoviću, Branimiru Ćosiću, Marinu
Držiću.

Dogodilo se na današnji dan - 28. januar





1812. - Rođen je srpski državnik Ilija Savić,
poznat kao Ilija Garašanin, čije je delo "Načertanije", objavljeno 1844,
predviđalo oslobađanje svih Južnih Slovena i stvaranje velike
jugoslovenske države pod vođstvom Srbije. Zalagao se i za Savez
balkanskih naroda koji bi se zajedno oduprli Otomanskom carstvu. Sin je
trgovca Milutina Savića iz sela Garaši kraj Kragujevca i prezime je uzeo
po nazivu rodnog mesta. Karijeru je počeo kao oficir 1837. i bio je
prvi starešina vojske kneza Miloša Obrenovića, ali je posle abdiciranja
kneza Miloša 1839. morao u izbeglištvo. Po povratku u otadžbinu, od
1843. do 1852. bio je ministar unutrašnjih dela, do 1853. ministar
spoljnih poslova, ali je smenjen pod pritiskom Rusije, iako se protivio
austrofilskoj politici kneza Aleksandra Karađorđevića i smatrao da
Srbija treba da se osloni na Rusiju i Francusku. Ponovo je postao
ministar unutrašnjih dela 1858. i najzaslužniji je bio za odluku
Svetoandrejske skupštine o zbacivanju dinastije Karađorđević. Na poziv
kneza Mihaila Obrenovića, 1861. postao je šef vlade i diplomatije.
Prihvatio je njegovu ideju o savezu s Crnom Gorom, Grčkom i Rumunijom u
pripremanju ustanka protiv Turaka, vodio tajne pregovore o ustanku s
prvacima Srba u Bosni i Šiptara, ali je otpušten 1867. zbog protivljenja
kneževoj ženidbi s Katarinom Konstantinović.

1857. - Rođen je srpski političar i
publicista Stojan Protić, jedan od tvoraca Radikalne stranke, prvi
premijer Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, jer je regent Aleksandar
Karađorđević ponudio njemu da sastavi vladu umesto vođi radikala Nikoli
Pašiću. Izdavao je i uređivao časopis "Delo" i list "Odjek". Dela: "O
Makedoniji i Makedoncima", "Srbi i Bugari u Balkanskom ratu", "Albanski
problem i Srbija i Austro-Ugarska", "Tajna konvencija između Srbije i
Austro-Ugarske".

1886. - Umro je srpski pisac i političar
Jovan Subotić, pobornik srpskohrvatskog jedinstva i slovenske
solidarnosti. U Pešti je doktorirao filozofiju i pravo, a zatim kao
advokat i urednik "Letopisa Matice srpske" učestvovao u političkom
životu Ugarske, Hrvatske i Vojvodine. Dela: zbirke pesama "Lira", drame
"Herceg Vladislav", "Nemanja", "Zvonimir", tragedije "Miloš Obilić",
"Kraljica Jakinta", ep "Kralj Dečanski", roman "Kaluđer", autobiografija
"Život dr Jovana Subotića".

1887. - Rođen je Artur Rubenštajn,
pijanista, jedan od najvećih majstora klavira 20. veka. Bio je učenik
Brajthaupta i Paderevskog. Priređivao je koncerte po celom svetu i
isticao se kao tumač Šopena i savremnih španskih kompozitora.

1917. - Američke trupe povučene su iz
Meksika posle 11 meseci uzaludne potrage za Pančo Vilom, meksičkim
revolucionarom optuženim za seriju krvavih napada u Novom Meksiku.

1939. - Veliki engleski pesnik Vilijam
Batler Jejts preminuo je u 74. godini. Njegovo pesništvo bilo je
kosmopolitsko, sa naročitim osloncem na helensku i vizantijsku
simboliku, istovremeno duboko vezano za irsko tlo i keltsku tradiciju,
kao i za neposredne aktuelnosti vremena u kojem je živeo. Predstavlja
redak spoj sirove snage i visoke intelektualne refleksije,
tradicionalnosti i neposredne dnevne angažovanosti, te je i danas uzor
mnogim pesnicima mlađe generacije. Rano je došao i do međunaronog
priznanja, dobivši Nobelovu nagradu 1923. Osim poezije, veoma su
značajni i njegovi pozorišni komadi, u stihu i prozi, sa temama iz
keltske mitologije.

1986. - Američki šatl "Čelendžer"
(Challenger) uzleteo je iz Kejp Kanaverala na Floridi i posle 73 sekunde
eksplodirao. Milioni ljudi su posmatrali ovu tragediju u direktnom
prenosu na televiziji. Nije bilo preživelih. U sedmočlanoj posadi bila
je i 37-godišnja učiteljica Christa McAuliffe, koja je trebalo da bude
prvi običan građanin SAD-a koji će se naći u kosmosu. Iako se kasnije
utvrdilo da je razlog eksplozije bio tehničke prirode, NASA u toku
naredne dve godine nije slala astronaute u kosomos.

Dogodilo se na današnji dan - 29. januar





- Danas je praznik Svetog apostola Petra - Časne
verige. Na ovaj dan spominje se sveti apostol Petar zbog veriga u koje
je bio okovan po naredbi cara Iroda. U njegovoj tamnici pojavi se anđeo i
verige spadoše sa Petra (Del. ap. 17, 7). Te verige hrišćani su
sačuvali koliko zbog uspomene na svetog Petra, toliko i zbog njihove
isceliteljske moći. Priča se da su se mnogi bolesnici izlečili samo
dodirnuvši verige (kao i ubrus apostola Pavla - Dela apostolska 19, 12).
Patrijarh jerusalimski, sveti Juvenal, dao je te verige na dar carici
Evdokiji, prognanoj ženi cara Teodosija mlađeg. Carica ih je
prepolovila, pa je jednu polovinu poslala crkvi Svetih apostola u
Carigrad, a drugu polovinu dala svojoj ćerki Evdoksiji, ženi
Valentijanovoj, u Rim. Evdoksija je sazidala crkvu sv. Petra i položila u
nju ove verige, kao i one kojima je svetitelja u Rimu okovao imperator
Neron.

1412. - Srpski despot Stefan Lazarević
potpisao je zakon o rudarstvu, jedinstven po sadržini i opremi, čija je
pravna i istorijska vrednost prelazila nacionalne granice, kao i deo
statuta grada Novo Brdo, velikog rudarskog centra na Kosovu i Metohiji.

1837. - Veliki ruski pesnik romantičar,
koji se, međutim, smatra i začetnikom realističkog pravca u ruskoj
književnosti, Aleksandar Sergejevič Puškin, poginuo je u dvoboju do
kojeg je došlo usled neprestanih spletki najvišeg ruskog društva protiv
pesnika. Stojeći na početku ruskog realizma, Puškin je odmah dao roman, i
to u stihovima, "Evgenije Onjegin". U oblasti drame, njegov "Boris
Godunov" predstavlja značajno delo ne samo ruske dramske literature nego
i svekolikog ruskog realizma. Kada je reč o Puškinovom dramskom
stvaralaštvu, ne bi trebalo zaobići ni dramu "Mocart i Salijeri". Puškin
je pisao i poeme ("Cigani", "Poltava", "Bakarni konjanik"), pripovetke
("Kapetanova kći", "Stanični nadzornik"...), ali čini se da je ovaj
pangenijalni ruski duh nenadmašan ipak pre svega u oblasti lirske
poezije; pomenimo samo njegova najčuvenija lirska ostvarenja: "Voleo sam
vas...", "Posvećeno*** (A. P. Kern)", "Zimsko veče", "Zimski put",
"Prorok", "Sužanj", "Arion", "Taljige života", "Podigoh spomenik",
"Eho", "Oprosti snove ljubomorne moje..."

1860. - Rođen je Anton Pavlovič Čehov,
ruski pripovedač i dramski pisac, poslednji izdanak velike ruske
književnosti 19. veka koja je dala jednog Puškina, Ljermontova, Gogolja,
Gončarova, Tolstoja, Dostojevskog, ali i začetnik moderne ruske i
evropske tradicije na polju pripovetke i na polju drame. Pozorišnoj
publici Čehov se predstavlja jednočinkama (vodviljima), među kojima su
najpopularniji bili "Medved" i "Prosidba"; piščev prelaz sa jednočinki
na drame, koji vremenski odgovara njegovom prelazu sa kratke priče na
pripovetku ("Stepa", 1888), označen je prikazivanjem drame "Ivanov". Pa
ipak, mesto u istoriji svetske drame Čehovu je obezbedila tek saradnja
sa Moskovskim hudožestvenim teatrom pod rukovodstvom najvećeg
reformatora pozorišta Stanislavskog. Tada su izvedene i drame koje su
obeležile razvoj pozorišne umetnosti u 20. veku: "Galeb", "Ujka Vanja",
"Tri sestre" i "Višnjik". Smatra se da je saradnja sa Moskovskim
hudožestvenim teatrom neobično odgovarala Čehovu, jer se u tom pozorištu
negovao nov stil režije i glume, lišen patetike izraza i zasnovan na
uživljavanju, stil zahvaljujući kojem je Čehov uspeo da ovaploti svoje
originalne teorijske postavke. Čini se da je u istoriji književnosti
malo dela koja poput Čehovljevih do te mere ostavljaju utisak
jednostavnosti, a pri tom su nadasve misaono i emotivno duboka.
Pripovetka kakvu je pisao Čehov bitno se razlikuje od one koja se, pre
svega pod uticajem Poa i Mopasana, uobličila u 19. veku. Izvesno je,
međutim, da se pripovetka kao književna vrsta sve do današnjih dana
razvijala u znaku Čehova. Tačnije, pripovetka do Čehova vodila je gotovo
po pravilu ka nekom događaju ili obrtu u radnji i obavezno imala tzv.
poentu. Čehovljeva priča bezmalo je, međutim, lišena zapleta i radnje u
tradicionalnom smislu, oni su tek nagovešteni, a težište je na
prikazivanju unutrašnjeg čovekovog sveta, dok, s druge strane, često kao
da nema pravog završetka. Čehov je bio besprekoran stilista: njegovoj
umešnosti sažimanja i "rečite konciznosti" teško je naći ravnu u
svekolikoj istoriji svetske književnosti. Pomenimo njegove najčuvenije
kratke priče i pripovetke: "Mala šala", "Tuga", "Kaštanka", "Debeli i
mršavi", "Činovnikova smrt", "Anjuta", "Događaj", "Vanjka", "Dečurlija",
"Konjsko prezime", "Stepa", "Paviljon broj 6", "Dama s psetancetom",
"Kuća s mezaninom", "Ogrozd", "Dušica"...

1896. - Emile Grubbe je prvi lekar koji je upotrebio zračenje za lečenje raka dojke.

1934. - Rođen je srpski pesnik Branko
Miljković, liričar snažnog intelektualnog pogleda na svet, opsednut
dramom postojanja i njenim filozofskim aspektom, umetnik koji je sebe
smatrao unukom nadrealista i nastojao da u svom pesničkom postupku
izmiri simbolističku i nadralističku poetiku.. Počeo je da piše još kao
srednjoškolac u rodnom Nišu i 1957. godine objavio je prvu zbirku
pesama "Uzalud je budim", nazvanu po istoimenoj pesmi, koju je sam
pesnik smatrao svojom pesmom nad pesmama, sumnjajući u to da ikada može
napisati lepšu, a bio je "pun neskromnih snova"... Uspešno je završio
filozofiju na Filozofskom fakultetu u Beogradu. Nadahnuto je prevodio
moderne ruske i francuske pesnike. Ostala dela: zbirke pesama "Poreklo
nade", "Vatra i ništa", "Krv koja svetli", "Pesme", "Smrću protiv smrti"
(s Blažom Šćepanovićem).

1999. - Kontakt grupa pozvala je Srbe i Šiptare da pristupe mirovnim pregovorima u francuskom zamku Rambuje u blizini Pariza.

Dogodilo se na današnji dan - 30. januar





1649. - Posle osude na smrt zbog izdaje,
pogubljen je engleski kralj Čarls I Stjuart. Tome je prethodila
buržoaska revolucija koju je kralj izazvao svojim apsolutističkim
načinom vladanja, kada je bio pobeđen od strane Olivera Kromvela u
bitkama kod Marston Mura i Nezbija i zarobljen.

1882. - Rođen je Frenklin Delano Ruzvelt,
američki predsedik i državnik. Za predsednika SAD biran je četiri puta
uzastopce 1932-1945. Za vreme velike ekonomske krize sproveo je niz
socijalnih mera, koje su mu donele veliku popularnost. Godine 1941.
objavio je Povelju o četiri slobode: misli, vere, od bede, od straha.
Potpisao je Atlantsku povelju sa Vinstonom Čerčilom i sa ogromnim
autoritetom vodio američki narod u Drugom svetskom ratu. Kao jedna od
najuticajnijih ličnosti, učestvovao je na istorijskim konferencijama u
Kazablanki, Vašingtonu, Kairu, Teheranu i na Jalti.

1894. - Čarls King patentirao je pneumatski čekić.

1894. - Rođen je Boris III, sin Ferdinanda
Koburga i poslednji bugarski kralj (1918-1943). Godine 1923. doveo je
na vlast profašističku vladu A. Cankova, vodio je progermansku politiku i
najzad 1941. uveo Bugarsku u Drugi svetski rat na strani fašističkih
sila.

1917. - Snimljena je prva džez ploča ("Dark Town Strutters Ball").

1933. - Nemački predsednik Hindenburg postavio je za kancelara Adolfa Hitlera, koji je formirao vladu zajedno sa Fon Papenom.

1948. - Pripadnik polufašističke
organizacije Hindu Mahasabha izvršio je u Nju Delhiju atentat na
Mahatmu Gandija, indijskog političara i nacionalnog vođu.

1972. - Pakistan je izašao iz Komonvelta.

Dogodilo se na današnji dan - 31. januar





- Danas je praznik Sveti Atanasije Veliki,
arhiepiskop aleksandrijski. Rođen je u Aleksandriji 296. godine i već od
detinjstva je bio naklonjen duhovnosti. Kao đakon arhiepiskopa
Aleksandra, pratio ga je na Prvi vaseljenski sabor u Nikeju, gde se
proslavio svojom učenošću i doprineo učvršćenju pravoslavlja, naročito
pisanjem Simvola vere, koji je na Saboru i usvojen. Po smrti
Aleksandrovoj, izabran je za arhiepiskopa aleksandrijskog i u tom
zvanju, sa manjim prekidima, ostao više od 40 godina. Kroz ceo svoj
život, Atanasije je bio proganjan od jeretika. Progonili su ga carevi
Konstancije, Julijan i Valent, jeretik Arije i njegovi sledbenici,
episkop Jevsevije nikomedijski i mnogi drugi. Bio je prinuđen da se od
njih krije svuda: u bunaru, u grobu, u pustinji, po kućama, a dva puta
je bežao i u Rim. Malo je svetitelja koji su tako bezobzirno klevetani i
tako zločinački gonjeni kao sveti Atanasije. Ipak, sve to je on
trpeljivo podnosio kao čovek koji je formulisao veliku istinu i za nju
se, sa verom, do kraja borio. Tek pred smrt, proživeo je jedan miran
period, a potom se 373. godine upokojio.

1797. - Rođen je Franc Šubert, austrijski
kompozitor, jedan od najznačajnijih predstavnika muzičkog romantizma i
najistaknutiji kompozitor lida. Živeo je i radio u Beču. Komponovao je
nekoliko stotina solo pesama, među kojima su i ciklusi "Lepa
mlinarica", "Zimsko putovanje", "Labudova pesma", zatim opere, scensku
muziku za "Rozamundu", simfonije, kamernu muziku i sl.

1841. - Rođen je srpski pisac Laza Kostić,
začetnik srpske avangarde lirike, čija poezija predstavlja vrhunac
romantizma u srpskoj književnosti. Gimnaziju je učio u Pančevu, Novom
Sadu i Budimu, a prava diplomirao u Pešti, gde je i doktorirao. Kao
saradnik Svetozara Miletića, vođe Srba u Vojvodini u borbi za nacionalna
prava, odlazio je u tajne misije u Srbiju i Crnu Goru. Dvaput su ga
hapsile mađarske vlasti. Snažna i originalna lirska priroda, krčilac
novih puteva i eksperimentator, poliglota i intelektualac izuzetnog
obrazovanja, obogatio je srpski jezik novim izrazima i uneo nove i smele
pesničke oblike. Zahvaljujući njegovim prevodima, dela engleskog pisca
Vilijema Šekspira postala su poznata i kod nas. Dela: lirske pesme,
balade, tragedije "Maksim Crnojević", "Pera Segedinac", rasprave
"Kritički uvod u opštu filozofiju", "O Jovanu Jovanoviću Zmaju
(Zmajovi), njegovu pevanju, mišljenju i pisanju", estetički spis "Osnova
lepote u svetu s osobitim obzirom na srpske narodne pesme".

1870. - Umro je srpski dobrotvor Nikola
Čupić, osnivač književnog fonda "Čupićeva zadužbina", kojem je zaveštao
kuću u Šapcu i 16.000 dinara u zlatu. Rođen je 1834. u Šapcu u porodici
Kurtović, ali je uzeo devojačko prezime majke, ćerke Stojana Čupića, u
narodnim pesmama poznatog kao Zmaj od Noćaja. Njegov ideal bilo je
ujedinjenje srpstva, posebno oslobođenje Bosne i Hercegovine.

1946. - Jugoslovenska Ustavotvorna
skupština izglasala je prvi ustav FNRJ, u kojem je usvojen princip
federativnog uređenja zemlje, određena osnovna prava i dužnosti
federacije i republika.

1950. - Američki predsednik Truman
obznanio je svoju odluku da podrži razvoj istraživanja hidrogenske
bombe, oružja čija bi snaga teoretski morala da bude na stotine puta
veća od atomske bombe bačene na Japan za vreme Drugog svetskog rata.

1962. - Umro je srpski karikaturista
Petar-Pjer Križanić, jedan od rodonačelnika srpske i jugoslovenske
karikature, pisac i esejista, jedan od osnivača "Ošišanog ježa". U
Beograd je došao 1922. i zaposlio se u "Novom listu", a 1923. prešao je u
"Politiku".

Dogodilo se na današnji dan - 1. februar





1790. - Prvi put je zasedao Vrhovni sud u SAD-u.

1860. - Rođen je srpski filolog Milan
Rešetar, univerzitetski profesor slovenske filologije u Beču i Zagrebu.
Proučavao je jezik starih spomenika, dijalekata i akcenata, posebno
književnu i kulturnu istoriju rodnog Dubrovnika i bio je najbolji
poznavalac dubrovačkog novca. Dela: na srpskom - izdanje "Gorskog
vijenca", "Dubrovačka numizmatika I i II", "Nove dubrovačke povelje
Stojanovićeva zbornika", "Nikša Zvijezdić, dubrovački kancelar XV veka",
"Najstariji dubrovački govor", "Najstarija dubrovačka proza",
"Dubrovački zbornik od god. 1520.", "Jezik Marina Držića", na nemačkom -
"Čakavština i njene nekadašnje i sadašnje granice", "Štokavski
dijalekt", "Dubrovački spomenici XIII-XV veka".

1908. - Portugalski kralj Karlos I i
njegov najstariji sin Luis Filip poginuli su u atentatu dok su se
vozili u otvorenim kočijama ulicama Lisabona. Karlos je došao na
portugalski presto 1889. godine, posle smrti svoga oca Kralja Luisa I.
Iako je bio naglašenog talenta za upravljanje, Portugal je u tom momentu
bio u političkoj stagnaciji i finansijskoj krizi, posebno zbog rapidnog
propadanja portugalske kolonijalne imperije u Africi. Velika ekonomska
recesija dovela je do pobune 1906. godine, a kralj Karlos je na to
odgovorio ovlastivši J. Franka, vođu obnovljene konzervativne partije,
da uspostavi diktatorsku vladu. Karlos je insistirao na tome da je
Frankova diktatura neophodna kako bi se stalo na put korupciji i
neefikasnosti koja je mučila Parlament, ali većina stanovnika je to
videla kao izdaju. Takva atmosfera nezadovoljstva u narodu dovela je i
do atentata. Na presto je došao Karlov drugi sin Manuel, ali je dve
godine kasnije, pod pritiskom revolucionara, bio prinuđen da abdicira i
prebegne u Englesku zajedno sa ostatkom kraljevske porodice. Iste
godine, na čelo Portugala došao je T. Braga, poznati pisac koji je
izabran za prvog demokratskog predsednika Portugala.

1918. - U austrougarskoj floti u Boki
Kotorskoj izbila je jedna od najvećih pobuna mornara u Prvom svetskom
ratu. Topovski hitac s krstarice "Sankt Georg" označio je početak pobune
više od 8.000 mornara sa oko 400 brodova u Jadranu. Pobunjenici su
tražili neodložno zaključenje mira, demobilizaciju, pravo svih naroda u
Austrougarskoj na samoopredeljenje, poboljšanje uslova rada na brodovima
i amnestiju učesnika pobune. Pobuna je ugušena u krvi.

1935. - Počeo je štrajk solidarnosti
studenata Beogradskog univerziteta s drugovima u koncentracionom logoru u
Višegradu, a u sukobu s policijom poginuo je student prava Mirko
Srzentić. Studenti su tražili puštanje kolega iz logora, odlazak
policije iz zgrade Univerziteta i omogućavanje Srzentićeve sahrane.
Uhapšeno je više od 300 studenata i tridesetak poslato u Višegrad.

1950. - U Beogradu je osnovan Železnički muzej, prvi takav u Jugoslaviji, koji je otvoren za javnost u aprilu 1953.

1979. - Posle 15 godina provedenih u
egzilu, Ajtolah Homeini vratio se u Iran. Dve nedelje pre toga, šah i
njegova porodica su pobegli, a oduševljeni iranski revolucionari bili su
nestrpljivi da uspostave islamsku fundamentalističku vladu pod
Homeinijevim vođstvom.

1992. - Vlada Republike Srpske Krajine
odbacila je plan Sajrusa Vensa i ostala pri zahtevu da mirovne snage UN
budu angažovane samo na liniji sukoba. Sledećeg dana, Predsedništvo SFRJ
prihvatilo je Vensov plan, a potpisao ga je i predsednik Skupštine
RSK, što je dve sedmice kasnije potvrdila Skupština RSK.

Dogodilo se na današnji dan - 2. februar





1834. - Srpski knez Miloš Obrenović objavio je
Drugi hatišerif turskog sultana Mahmuda II, kojim su, kako je knez
naglasio u besedi pred postrojenom gardom u Kragujevcu, precizirani
odnosi Srbije i Otomanskog carstva. Posle Prvog hatišerifa, Porta je
pokušavala da ustupke Srbiji svede na minimum, ali je knez bio uporan,
pa je sultan Drugim hatišerifom priznao nove granice, uključujući sporne
krajeve.

1895. - Umro je srpski pisac Ljubomir
Nenadović, član Srpske kraljevske akademije, jedan od prvih srpskih
književnika u XIX veku sa širokim evropskim obrazovanjem, čiji su
putopisi znatno prevazišli literaturu tog vremena. Od Dositeja
Obradovića prihvatio je kult nauke i razuma, a od romantičara veru u
ljudski progres. Dela: putopisi "Pisma iz Italije", "Pisma iz Nemačke",
"Pisma iz Švajcarske", "O Crnogorcima".

1898. - Rođen je srpski vajar Sreten
Stojanović, rektor Umetničke akademije u Beogradu, član Srpske akademije
nauka i umetnosti. U mladosti je pripadao srpskoj revolucionarnoj
omladini u Bosni. Uneo je svežinu i raznolikost u srpsku plastiku u
prvoj polovini XX veka, sigurno je vladao i kompozicijom i monumentalnom
skulpturom. Dela: reljefi "Ogrlice", "Uteha", monumentalna skulptura
"Rob", portreti "Moj otac", "Nikola Vujić", "Umetnikova kći", spomenici
na Fruškoj gori, u Podgorici, Grahovu, rodnom Prijedoru. Knjige:
"Biste", "O umetnosti i umetnicima".

1908. - Umro je srpski pisac Milovan
Glišić, jedan od začetnika realizma u srpskoj književnosti. Studirao je u
Beogradu tehniku i filozofiju, zatim uređivao novine i bavio se
pozorišnom dramaturgijom. Napisao je tridesetak pripovedaka, dve
komedije i prevodio je s francuskog i ruskog, uključujući "Rat i mir"
Lava Tolstoja. Opisivao je život srbijanskog sela pritisnutog
birokratijom i zelenašima. Dela: pripovetke "Glava šećera, "Roga",
"Redak zver", "Šilo za ognjilo", "Prva brazda", pozorišni komad "Dva
cvancika", komedija "Podvala".

1924. - Rođena je srpska književnica Mira
Alečković, pesnikinja, romansijer i dečji pisac. Dela: zbirke pesama
"Tri proleća", "Tragovi bez stopa", "Noć ova poslednja", pesme za decu
"Podzemni heroji", "Dani razigrani", "Zvezdane balade", "Poljana",
"Ljubavi je malo", "Srebrni voz", "Sanjalica", "A ja rastem", romani
"Zašto grdiš reku", "Zbogom velika tajno", "Jutro", "Zatečena u
ljubavi".

1924. - Umro je srpski pisac Aleksa
Šantić, autor antologijskih pesama "Ostajte ovđe", "Emina", "Veče na
školju". Pripadao je mostarskom krugu oko književnog lista "Zora", koji
je pokrenuo s Jovanom Dučićem i Svetozarom Ćorovićem. U Mostaru je
osnovao srpsko pevačko društvo "Gusle". U vreme Aneksione krize,
izazvane 1908. austrougarskom okupacijom Bosne i Hercegovine, izbegao je
u Italiju, zatim je bio poslanik u Bosanskom saboru. U Prvom svetskom
ratu austrougarske vlasti su ga hapsile kao istaknutog srpskog
nacionalistu. U početku je pisao pod uticajem Branka Radičevića, Jovana
Jovanovića Zmaja i Vojislava Ilića, ali je potom izgradio vlastiti
pesnički izraz karakterističan po elegičnim motivima i rodoljubivim
temama. Njegovi stihovi su muzikalni a pesme osećajne, pune ljubavi za
nacionalno i socijalno potlačene, s jakim revoltom protiv tiranije.
Prevodio je s nemačkog i češkog. Ostala dela: drame "Hasanaginica", "U
magli", prevod "Lirskog intermeca" Hajnriha Hajnea.

1943. - Okončana je bitka za Staljingrad u
kojoj su sovjetske snage nanele teške gubitke Nemcima. Pobeda Crvene
armije kod Staljingrada bila je od velikog moralnog značaja za
slobodoljubive snage u svetu. Ona je pokazala slabost fašističkih snaga,
pojačala mobilizaciju i angažovanje u borbi svih raspoloživih snaga i
sredstava antihitlerovske koalicije.

1964. - Umro je srpski pisac, kritičar i
prevodilac Milan Bogdanović, profesor Beogradskog univerziteta, član
Srpske akademije nauka i umetnosti. Uređivao je list "Republika" i
časopise "Danas", "Srpski književni glasnik", "Književne novine". Bio je
upravnik Srpskog narodnog pozorišta u Novom Sadu i Narodnog pozorišta u
Beogradu i predavač na Filozofskom fakultetu i Fakultetu likovnih
umetnosti. Celokupna njegova dela objavljena su u pet knjiga pod nazivom
"Stari i novi".

1971. - Nedelju dana nakon što je oboren
režim Miltona Obotea, general Idi Amin proglasio se za predsednika
Ugande i vrhovnog zapovednika vojnih snaga.

Dogodilo se na današnji dan - 3. februar





1690. - Izdat je prvi papirni novac u SAD-u (kolonija Masačusets).

1809. - Rođen je Feliks Mendelson, nemački
kompozitor i dirigent, osnivač Lajpciškog konzervatorijuma. Veoma je
zaslužan za upoznavanje i oživljavanje dela J. S. Baha. Kao kompozitor
je jedan od istaknutih romantičara. Sa uspehom se ogledao u svim
područjima, izuzev u operi. Najznačajnija dela: uvertire ("Hebride" ili
"Fingalova pećina"), scenaska muzika ("San letnje noći"), četiri
simfonije, violinski koncert i dva klavirska koncerta, klavirske
kompozicije ("Pesme bez reči", "Ozbiljne varijacije"), solo pesme,
oratorijumi, horovi, kamerna muzika i dr.

1881. - Potpisan je ugovor o izgradnji
železničke pruge Beograd-Niš, prve pruge u Srbiji. Knez Milan Obrenović
je u junu 1881. srebrnim budakom obeležio početak radova, a prvi
putnički voz ka Nišu krenuo je sa beogradske železničke stanice u
septembru 1884.

1924. - Dvadeset osmi predsednik SAD-a,
Vudro Vilson, preminuo je u 67. godini. Vilson je kao predsenik
1913-1921. oštro istupao protiv latinoameričkih država (vojna
intervencija u Meksiku, okupacija Haitija...) i uveo je SAD u Prvi
svetski rat. Osmog januara 1918. godine objavio je Četrnaest tačaka u
kojima je izneo načela za uspostavljanje svetskog mira. U jednoj tački
govori se o "autonomiji naroda u Austrougarskoj", što je bio pokušaj da
se parira Dekretu o miru koji je objavila sovjetska vlada. Učestvovao
je na mirovnoj konferenciji u Versaju 1919. i stvaranju Društva naroda,
iako je Senat kasnije odbio ratifikaciju mirovnog ugovora. Dobio je
Nobelovu nagradu za mir 1919. godine.

1953. - Poznati francuski okeanograf Žak
Kusto objavio je svoje najpoznatije i ujedno poslednje delo - "Svet
tišine". Tri godine kasnije, knjiga je pretočena u film koji je publici
otkrio skriveni svet tropskih riba, kitova i morževa i koji je osvojio
nagradu najboljeg dokumentarca na Filmskom festivalu u Kanu.

1993. - Posle prvih višestranačkih izbora u
Saveznoj Republici Jugoslaviji, u Beogradu je konstituisana Savezna
skupština. Potvrđeni su mandati 138 poslanika u Veću građana i 40 u Veću
republika.

1994. - Posle skoro dve decenije od pada
Sajgona, američki predsednik Bil Klinton proglasio je ukidanje
19-godišnjeg embarga protiv Vijetnama, kao nagradu Vijetnamskoj
komunističkoj vladi u pružanju pomoći SAD-u u lociranju 2.238
Amerikanaca koji su se i posle toliko vremena vodili kao nestali. Tek
jula sledeće godine, Klintonova administracija uspostavila je pune
diplomatske odnose sa Vijetnamom.

Dogodilo se na današnji dan - 4. februar





1789. - Džordž Vašington, komandant vojske
kolonista u ratu za oslobođenje i nezavisnost od Engleske (1775-1783),
jednoglasno je izabran za prvog predsednika SAD. Prilikom toga, Džon
Adams izabran je za potpredsednika.

1901. - Umro je srpski advokat, novinar i
pisac Svetozar Miletić, vođa Srba u Vojvodini u borbi za nacionalna
prava u Austrougarskoj, borac za liberalne reforme i nepomirljivi
protivnik klerikalizma. Bio je pokretač i vodeća ličnost Ujedinjene
omladine srpske, potom osnivač i vođa Srpske narodne slobodoumne
stranke. Gimnaziju je učio u Novom Sadu, Modri i Požunu (Bratislava), a
Pravni fakultet u Beču, gde je doktorirao 1854. Već na studijama, imao
je značajnu ulogu među panslavističkom omladinom. Prvi put je izabran za
poslanika Srpskog crkvenog sabora 1864, a za poslanika u Hrvatskom i
Ugarskom saboru 1865. Kao istaknuti srpski nacionalista, osuđen je 1870.
na godinu dana zatvora, a ponovo je uhapšen 1876. i posle godinu i po
dana u istražnom zatvoru osuđen na pet godina robije za veleizdaju. Mada
se posvetio političkoj borbi, pisao je i pesme - najznačajnija je
"Spasova noć", a najpoznatija "Već se srpska zastava svuda vije javno".
Literarni rad počeo je slobodarskim stihovima u časopisu "Slavjanka",
čiji je bio urednik i izdavač. Bio je prvi urednik lista "Zastava", koji
je okupljao najbolje srpske pisce i javne radnike tog doba.

1908. - Rođen je srpski slikar Predrag -
Peđa Milosavljević, član Srpske akademije nauka i umetnosti, istaknuti
predstavnik intimizma u srpskom slikarstvu. Studirao je prava u
Subotici, a zatim bio u diplomatskoj službi u Parizu, Madridu, Londonu.
Međunarodnu reputaciju stekao je 1937. na izložbi u Parizu na kojoj je
dobio Gran pri. Napisao je esej "Između trube i tišine" i dramu "Zopir".

1927. - Umro je srpski vojskovođa Janko
Vukotić, divizijar crnogorske i general jugoslovenske vojske, jedan od
najvećih vojskovođa u balkanskim ratovima i u Prvom svetskom ratu. Kao
načelnik štaba crnogorske Vrhovne komande, komandovao je 1915.
sandžačkom vojskom, čijih je 6.500 boraca u ključnoj bici kod Mojkovca
sprečilo 53. i 62. diviziju austrougarske armije sa 20.000 vojnika i
neuporedivo nadmoćnijom artiljerijom da udari u bok srpskih trupa koje
su se povlačile ka Albaniji. U Prvom balkanskom ratu 1912. i 1913.
komandovao je Istočnim odredom crnogorske vojske, a u Drugom balkanskom
ratu 1913. Crnogorskom divizijom u sastavu srpske vojske.

1930. - Rođen je srpski pisac Borislav
Pekić, jedan od najvećih u srpskoj literaturi, romansijer sa izrazitim
smislom za suptilno nijansiranje likova i psihološku i sociološku
analizu prožetu ironičnim odnosom prema svetu. Zbog pripadnosti
ilegalnoj organizaciji Savezne demokratske omladine Jugoslavije, posle
Drugog svetskog rata proveo je nekoliko godina na robiji. Jedan je od
osnivača Demokratske stranke 1989, prve opozicione partije posle
poluvekovne komunističke diktature u Srbiji. Dela: romani "Vreme čuda",
"Hodočašće Arsenija Njegovana", "Uspenje i sunovrat Ikara Gulbekijana",
"Kako upokojiti vampira", "Zlatno runo", "Atlantida", "Novi Jerusalim",
"Argonauti", "Pisma iz tuđine", "Godine koje su pojeli skakavci",
"Besnilo", drame "Kako zabaviti gospodina Martina", "Na ludom belom
kamenu", scenario za film "Dan četrnaesti".

1945. - Sovjetski vođa Josif Staljin,
predsednik SAD Frenklin Ruzvelt i britanski premijer Vinston Čerčil
otpočeli su u Jalti na Krimu osmodnevne razgovore o uređenju sveta posle
Drugog svetskog rata. Postigli su saglasnost o formiranju UN,
razoružanju Nemačke i njenoj podeli na okupacione zone, iskorenjivanju
nacizma i izvođenju ratnih zločinaca pred sud. Sporazumeli su se i oko
toga da se nova jugoslovenska vlada sastavi na osnovu sporazuma
predsednika Nacionalnog komiteta oslobođenja Jugoslavije Josipa Broza
Tita i predsednika izbegličke kraljevske vlade u Londonu, hrvatskog
političara Ivana Šubašića.

1946. - Predsednik srpske vlade u
okupiranoj Srbiji u Drugom svetskom ratu, general Milan Nedić, izvršio
je, prema zvaničnoj verziji, samoubistvo tokom istražnog postupka. Pre
rata je bio načelnik Generalštaba i ministar vojske i mornarice, a u
vreme invazije nacističke Nemačke komandovao je Trećom grupom armija.
Njegova uloga u vreme okupacije kontroverzna je u srpskoj
istoriografiji. Jedni smatraju da je bio izdajnik u službi okupatora, a
drugi u njemu vide tragičnu figuru, čoveka koji je svesno žrtvovao ugled
preuzevši funkciju šefa vlade u okupiranoj zemlji kako bi,
koliko-toliko, ublažio tragediju srpskog naroda.

1957. - Prva električna portabl mašina za kucanje izložena je radi prodaje u SAD-u.

1980. - Umro je srpski slikar Stojan
Aralica, član Srpske akademije nauka i umetnosti, majstor sa izrazitim
osećanjem za boju. Posle studija u Minhenu, Rimu i Parizu, proputovao je
Španiju, severnu Afriku i Italiju i dugo je živeo u Parizu, a od 1948. u
Beogradu. Najčešće je slikao predele i mrtvu prirodu, u početku pod
uticajem minhenske škole i pariske škole Andre Lota (Lhote), da bi potom
izgradio stil na iskustvima postimpresionista, stvarajući slike koje
odlikuje naglašeno osećanje za boju i prozračna atmosfera. U poslednjoj
fazi svog stvaralaštva približio se lirskoj apstrakciji.

Dogodilo se na današnji dan - 5. februar





1814. - U Beču je objavljena "Mala
prostonarodna slavenoserbska pesmarica" Vuka Karadžića, koja je označila
početak upoznavanja Evrope sa srpskom narodnom poezijom.

1816. - Premijerno je izvedena Rosinijeva opera "Seviljski berberin" u Rimu.

1884. - Rođen je srpski pisac Veljko
Petrović, član Srpske akademije nauka i umetnosti, koji je pretežno
pisao o Vojvodini, njenom ambijentu i ljudima. Prava je završio u
Budimpešti. U Prvom balkanskom ratu bio je ratni dopisnik, a u Prvom
svetskom ratu dobrovoljac, potom načelnik u ministarstvu prosvete,
predsednik Matice srpske u Novom Sadu i Srpske književne zadruge u
Beogradu i upravnik beogradskog Narodnog muzeja. Neposrednim i
rodoljubivim stihovima žigosao je nacionalno otuđenje, korupciju i
izdaju, a u intimnoj lirici bio je impresionista. Pisao je i studije o
književnosti i slikarstvu. Dela: zbirke pesama "Rodoljubive pesme", "Na
pragu", "Stihovi", zbirke pripovedaka "Bunja i drugi u Ravangradu",
"Varljivo proleće", "Pomerene savesti", "Prepelica u ruci", "Dah
života", Moloh".

1893. - Umro je srpski glumac Toša
Jovanović, član Narodnog kazališta u Zagrebu i Narodnog pozorišta u
Beogradu, jedan od najvećih srpskih glumaca XIX veka. Posebno se istakao
ulogama heroja i ljubavnika. Gostovao je u Budimpešti kao prvi glumac
iz Srbije.

1941. - Nemačka je u Drugom svetskom ratu u
Berlinu, na tajnom sastanku šefa diplomatije Joakima fon Ribentropa s
izaslanikom jugoslovenske vlade Danilom Gregorićem, izvršila jak
pritisak na Jugoslaviju da pristupi Trojnom paktu, što je i učinila 25.
marta 1941.

1973. - Prvi put je izašao crtani strip "Hogar strašni".

1988. - Panamski general Manuel Antonio
Noriega i 16 njegovih saradnika optuženi su za krijumčarenje droge i
pranje novca u SAD-u. De facto diktator Paname od 1983, Norijega je
optužen za krijumčarenje marihuane u SAD, pranje miliona američkih
dolara i saradnju sa kolumbijskim kartelom u pogledu trgovine kokainom.
Panamski lider odbacio je optužbe i zapretio isterivanjem oko 10.000
američkih državljana koji su živeli stacionirani pri Panamskom kanalu.

1993. - U Beogradu je osnovana "Fondacija
Borislav Pekić" radi trajnog čuvanja i negovanja uspomene na velikog
srpskog pisca, sređivanja i publikovanja njegove rukopisne zaostavštine,
izdavanja sabranih dela i prevođenja na strane jezike. Ustanovljena je i
"Književna stipendija Borislav Pekić".

Dogodilo se na današnji dan - 7. februar





1812. - Rođen je Čarls Dikens, jedan od
najznačajnijih predstavnika engleskog realizma. Književni rad počeo je
crtama "Bozove skice" 1836. godine, a ubrzo potom objavio je i roman
"Pikvikov klub", kojim je odmah stekao veliku popularnost. On je
realist u poznavanju života malih i neznatih ljudi, koji su uvek tema
njegovih dela. Njegova popularnost plod je pre svega širokog i vedrog
humora i izvanredne sposobnosti crtanja likova. Mana mu je patetičnost,
ali i ona ima svoje opravdanje - duboko su ga dirale nepravičnosti
društvenog poretka, pa ih je iznosio na videlo i time često talasao
javno mnjenje. Glavna dela: "Dejvid Koperfild", "Oliver Tvist", "Velika
očekivanja", "Sumorna kuća", "Mala Dolorit", "Prodavnica starih
retkosti"...

1899. - Rođen je Radomir - Raša Plaović,
jedan od najznačajnijih karakternih glumaca srpskog pozorišta XX veka,
koji je između dva svetska rata uticao na razvitak pozorišta u pravcu
modernijeg izraza. Bio je reditelj i prvak drame Narodnog pozorišta u
Beogradu. Radio je s dubokim emocionalnim, psihološkim i intelektualnim
poniranjem u likove. Prvi je adaptirao i režirao na profesionalnoj sceni
"Gorski vijenac" Petra II Petrovića Njegoša. Bavio se i pedagoškim
radom i napisao nekoliko udžbenika za glumu i režiju i pozorišni komad
"Car David", a sa Milanom Đokovićem i komade "Voda sa planine",
"Rastanak na mostu" i "Kad je sreda - petak je".

1913. - Crnogorska vojska i srpski
Primorski odred počeli su u Prvom balkanskom ratu napad na Skadar koji
su držali Turci. Posle bezmalo tromesečnih borbi, velike sile odlučile
su da grad pripadne Albaniji, pa je srpski Primorski odred obustavio
operacije, ali su Crnogorci, uprkos blokadi obale koju je sprovela
međunarodna flota, produžili opsadu i 23. aprila 1913. prinudili Turke
na kapitulaciju. Crnogorci su potom, pod pritiskom velikih sila, ipak
morali da napuste Skadar, u koji su sredinom maja 1913. ušle britanske,
francuske, italijanske, austrijske i nemačke snage.

1900. - U Engleskoj je osnovana laburistička stranka.

1935. - Čarls Darou (Charles Darrow) izmislio je igru "Monopol".

1949. - Džo Di Mađio postao je prvi
bejzbol igrač u istoriji sa zaradom od 100.000 dolara godišnje. Igrao je
za tim "New York Yankees".

1964. - Bokser Kasijus Klej postao je musliman i uzeo ime Muhamed Ali.

1964. - Britanski bend Bitlsi otpočeo je
svoju prvu turneju po SAD. Na njujorškom aerodromu "Kenedi" dočekalo ih
je oko 3.000 obožavalaca, a dva dana kasnije, kada su nastupali u
jednom živom TV šouu, posredstvom direktnog prenosa posmatralo ih je 40%
ukupnog stanovništva SAD.

1965. - Američka avijacija napala je
civilne i vojne objekte Demokratske Republike Vijetnama, tj. Severnog
Vijetnama. Na taj način oružana intervencija u građanskom ratu Južnog
Vijetnama (SAD su vladi u Sajgonu pružale obilatu vojnu i tehničku
pomoć, suprotno ženevskim sporazumima o prekidu vatre iz jula 1954.)
prerasla je u međunarodni oružani sukob, tj. u rat između SAD i Narodne
Republike Vijetnama.

1971. - Žene su dobile pravo glasa u Švajcarskoj.

1992. - Na sastanku šefova država i vlada
održanom u holandskom gradiću Mastriht potpisan je Ugovor o osnivanju
Evropske unije, koji je stupio na snagu 1. januara 1993.

Dogodilo se na današnji dan - 8. februar





1587. - Posle 19 godina zatočeništva, škotska
kraljica Meri pogubljena je zbog učestvovanja u zaveri oko ubistva
kraljice Elizabete I. Marija je za vreme svoje vladavine (1560-1567)
vodila nepopularnu katoličku politiku i time izazvala narod i plemstvo
na pobunu. Njen idealizovan lik obradio je Šiler u drami "Marija
Stjuart".

1828. - Rođen je Žil Vern, popularni
francuski književnik. Pisao je vešto konstruisane fantastične romane
(ukupno 57), ali sa naučnim predviđanjima od kojih su se mnoga
ostvarila. Glavna dela: "Put oko Zemlje za 80 dana", "20.000 milja pod
morem", "Put na Mesec", "Put u središte zemlje", "Pet nedelja u
balonu"... Umro je 1905. godine.

1904. - Japan je izveo iznenadan pomorski
napad na Port Artur, rusku pomorsku bazu u Kini, čime je otpočeo
rusko-japanski rat. Ruska flota bila je desetkovana. Za vreme
rusko-japanskog rata, Japan je izvojevao seriju odlučujućih pobeda nad
ruskom vojskom, koja je ušla u rat potcenjujući snagu svog neprijatelja.
Zahvaljujući posredovanju američkog predsednika Teodora Ruzvelta (koji
je za ovo zalaganje dobio i Nobelovu nagradu), rat je 1905. godine
okončan. Japan je iz ovog rata izašao kao prva moderna nezapadna vojna
sila, dok je ruski neuspeh u ovom ratu bio jedan od razloga za izbijanje
revolucije 1905. godine.

1924. - U Nevadi je izvršeno prvo
pogubljenje uz pomoć smrtonosnog gasa. Pogubljen je Tong Li, član
kineske bande osuđen zbog ubistva člana rivalske bande. Smrtonosni gas
je u Nevadi usvojen još 1921. godine, kao humaniji način za izvršenje
smrtne kazne, nasuprot do tada primenjivanim tradicionalnim tehnikama
kao što su vešanje, streljanje ili električna stolica. Krajem 20. veka,
ovaj oblik pogubljenja zamenjen je smrtonosnom injekcijom.

1928. - Škotski naučnik J. Blaird demonstrirao je kolor televizor.

1936. - Održano je prvo takmičenje u ski skokovima.

1942. - U manastiru Ostrog skupština
crnogorskih i bokeljskih patriota pozvala je u Drugom svetskom ratu sve
rodoljube na jedinstvo u oružanoj borbi protiv fašističkih okupatora,
bez obzira na ranije političke i partijske podele.

1984. - Otvorene su 14. Zimske olimpijske igre u Sarajevu.

1998. - Prvi put u istoriji Olimpijade odigrana je utakmica u ženskom hokeju. Finska je pobedila Švedsku rezultatom 6:0.

Dogodilo se na današnji dan - 9. februar





1863. - Alenson Krejn (Alanson Crane) patentirao je aparat za gašenje požara.

1881. - U 59. godini života umro je Fjodor
Mihailovič Dostojevski, velikan ruske i svetske realističke
književnosti, verovatno jedan od najgenijalnijih duhova koje je dala
svekolika književna istorija, tvorac dela čija je umetnička snaga do te
mere impresivna da su mu se, hteli to ili ne, vraćali gotovo svi potonji
literarni stvaraoci, a mnogi od njih, ne bez razloga, pred njim zanavek
"bacali pero u trnje". Čini se, štaviše, da nikada nijedan književnik
nije u tolikoj meri uticao na literaturu jednog vremena kao Dostojevski
na literaturu XX veka, tj. na modernu književnost. U njemu su, manje ili
više, nedostižan uzor videli bezmalo svi romansijeri minulog veka, među
kojima su i oni vrhunski: Franc Kafka, Tomas Vulf, Andre Žid, Tomas
Man, Virdžinija Vulf, Vilijem Fokner, Ernest Hemigvej, Žan Pol Sartr,
Alber Kami... O stvaralaštvu Fjodora Dostojevskog pisali su ne samo
slavni književni teoretičari, kao što su Leonid Grosman, Viktor
Šklovski, Visarion Bjelinski, Lav Šestov, Mihail Bahtin, Berđajev,
Jermilov, Lunčarski, Stejner, Đerđ Lukač, Hauzer i dr, već i sami pisci,
među kojima su jedan Cvajg, Sartr, Kami. O njemu su razmišljali i Oskar
Vajld, Alfred Adler, Andre Žid, Romen Rolan, Tomas Man... Rana dela
Dostojevskog prožeta su odbranom otuđenja ljudske suštine "poniženih i
uvređenih", a insiprisana socijalnim tragedijama malih ljudi. Kao
učesnik utopijsko-socijalnog kružoka M. V. Petraševskog, uhapšen je i
osuđen najpre na smrt, da bi zatim, u poslednjem času, carskim ukazom
bio pomilovan i proteran na deset godina izgnanstva u Sibir. Dela
nastala na robiji dočaravaju tešku tragiku ljudi koji svoje psihološke
krize rešavaju ubistvom ili pobunom protiv sredine sa kojom su se
sukobili, da bi na kraju, bar naoko, našli izlaz u hrišćanskom smirenju,
krotkosti i unutrašnjem usavršavanju. Dubina psihologije, poniranje u
podsvest, traganje za korenima ljudske tragike u čoveku - glavne su
karakteristike dela Dostojevskog i osnovna preokupacija modernog romana.
Dela: "Bedni ljudi", "Dvojnik", "Gazdarica", "Njetočka Nezvanova",
"Slabo srce", "Pošten lopov", "Bele noći", "Poniženi i uvređeni",
"Zabeleške iz podzemlja", "Zapisi iz mrtvog doma", "Zločin i kazna",
"Kockar", "Idiot", "Zli dusi", "Mladić", "Krotka", "Braća Karamazovi"...

1895. - Morgan (W. G. Morgan) iz
Masačusetsa izmislio je odbojku. Od kada je dobila obeležje nove
sportske igre pa do I svetskog rata, igrala se samo u SAD, a dvadesetih
godina XX veka proširila se i na ostale zemlje sveta. U Jugoslaviji se
pojavila 1921. godine pri "Sokolu", a kao samostalan sport postoji tek
posle II svetskog rata.

1917. - Zbor komitskih četa u selu Obilić u
Pustoj Reci na jugu Srbije odlučio je da podigne ustanak protiv
bugarskih okupatora u Prvom svetskom ratu. Do kraja februara 1917,
stvorena je velika slobodna teritorija sa središtem u Toplici,
teritorija na kojoj je živelo oko milion stanovnika. Ustanička vojska
imala je 12.000 pešaka i 364 konjanika, ali je Toplički ustanak osuđen
na propast kad je izostala pomoć sa Solunskog fronta. Bugari su prilikom
gušenja ustanka ubili 20.000 ljudi, mahom civila, uključujući mnoštvo
žena i dece, i spalili 50.000 kuća.

1922. - Pao je sneg na Havajima.

1923. - Počela je sa radom sovjetska aviokompanija "Aeroflot".

1934. - U Atini su Grčka, Jugoslavija,
Rumunija i Turska potpisale Balkanski pakt radi očuvanja teritorijalnog
poretka na Balkanu, suočenog s revizionističkom politikom zemalja
poraženih u Prvom svetskom ratu, posebno Bugarske i Mađarske, koje je
podržavala fašistička Italija. Pakt se raspao pod pritiskom nacističke
Nemačke i praktično je rasturen pre izbijanja Drugog svetskog rata.

1953. - Svetska premijera TV serije "Supermen".

1958. - Počeo je da radi Drugi program Radio Beograda.

1964. - Zatvorene su IX Zimske olimpijske igre u Inzbruku, Austrija.

1969. - Prvi komercijalni let najvećim avionom na svetu - "boingom 727".

1971. - Apolo 14 vratio se na Zemlju.

1985. - Madonin album "Like a virgin" ostao je na prvom mestu američke top-liste ukupno tri nedelje.

1995. - Irina Privalova obara svetski rekord za žene u trci na 50 metara (5,96 sekundi).

1997. - 167. epizoda "Simpsonovih" obara rekord kao najduže emitovan dugometražni crtać u istoriji crtanih filmova.

2002. - Otvorene su XIX zimske olimpijske igre u Solt Lejk Sitiju.

Dogodilo se na današnji dan - 11. februar





1752. - Otvorena je prva bolnica u Americi, u Pensilvaniji.

1794. - Prvo javno zasedanje američkog Senata.

1814. - Proglašena je samostalnost Norveške.

1826. - Otvoren je Londonski univerzitet.

1847. - Rođen je Tomas Alva Edison,
američki tehničar i pronalazač (preko hiljadu patenata, uglavnom u
elektrotehnici). Služio je najpre u novinskoj redakciji, a zatim je bio
telegrafist. Uzdigao se sopstvenim marljivim radom i talentom. Pronašao
je električnu sijalicu sa ugljenim vlaknom, među prvima sagradio
električnu centralu, pronašao fonograf (gramofon), mikrofon, usavršio
telefon i akumulator, pronašao kinetoskop i prvi put primenio danas
uobičajenu filmsku pantljiku od celuloida (format 35 mm), vršio
eksperimente u sinhronizovanju filmske slike s tonom reprodukovanim sa
ploča i kasetofona i sagradio prvi filmski atelje u svetu.

1928. - Otvorene su II zimske olimpijske igre u Sent Moricu, Švajcarska.

1929. - Lateranskim ugovorom skopljenim
između Italije i pape Pija XI regulisani su odnosi između Italije i
Svete Stolice (koja od 1870. nije priznavala pripajanje Rima i bivše
teritorije srednjovekovne papske države ujedinjenoj Italiji). Ugovorom
je Italija priznala papsku državu u minijaturnim granicama od 44 hektara
i papi pun svetovni suverenitet. Papa se sa druge strane odrekao
teritorijalnih pretenzija na Rim i nekadašnju teritoriju papske države.
Za ovo odricanje dobio je naknadu (milijardu i 750 miliona lira) i
velike privilegije za Katoličku crkvu u Italiji.

1945. - Posle sedam dana, završena je
konferencija na Jalti (Krimska konferencija) između Ruzvelta, Čerčila i
Staljina, na kojoj su donesene odluke o koordinaciji vojnih operacija,
podeli Nemačke na četiri okupacione zone, ulasku SSSR-a u rat protiv
Japana na tri meseca posle kapitulacije Nemačke, o priznavanju SSSR-u
prava na Kurilska ostrva i Južni Sahalin, o uspostavljanju statusa od
1904. u Port Arturu i Daljniju, o zajedničkoj kinesko-sovjetskoj upravi
nad mandžurskim železnicama...

1964. - Prvi nastup Bitlsa u Americi.

1953. - Umro je srpski slikar Uroš Predić,
izraziti akademski realista, član Srpske akademije nauka i umetnosti.
Slikarstvo je učio u Beču i Minhenu, a 13 kompozicija iz klasične
mitologije koje je izradio za dvoranu gornjeg doma u zgradi novog bečkog
parlamenta donelo mu je mesto asistenta na Bečkoj akademiji. Više od
pola veka stvarao je u rodnom Orlovatu i u Beogradu. Portretisao je
gotovo sve istaknute ličnosti političkog i kulturnog života u Srbiji
krajem XIX i u prvoj polovini XX veka. Izradio je i više od hiljadu
ikona i niz ikonostasa. Radio je i istorijske kompozicije: "Vesela
braća", "Bosanski begunci", "Kosovka devojka", "Siroče na majčinom
grobu".

1967. - Umro je srpski slikar Milo
Milunović, član Srpske akademije nauka i umetnosti, profesor Akademije
likovnih umetnosti u Beogradu. Slikarstvo je učio u Firenci. Posle Prvog
svetskog rata, u kojem je učestvovao na bojištima u Crnoj Gori, otišao
je na studije u Pariz, gde je s prekidima ostao do 1932, kad je došao u
Beograd, gde je 1937. postao profesor Umetničke akademije. Slikao je
predele i mrtvu prirodu, kompozicije, figure, portrete, monumentalne
freske i mozaike. Njegova dela odlikuje arhitektonska jasnoća
kompozicije, prefinjenost kolorita i pikturalne forme. Snažno je uticao
na mlađe slikarske generacije u Beogradu.

1970. - Japan je lansirao svoj prvi
satelit ("Ohsumi") u orbitu i time postao četvrta kosmička sila na
svetu, posle SSSR-a, koji je to učinio 1957. godine, SAD-a 1958. i
Francuske 1965. godine.

1990. - Nelson Mandela, lider pokreta za okončanje aparthejda u Južnoj Africi, izašao je iz zatvora posle 27 godina.

1993. - Irina Privalova obara rekord za žene u trci na 60 metara (6,92 sekunde).

1993. - Umrla je srpska književnica
Desanka Maksimović, član Srpske akademije nauka i umetnosti, čija se
poezija odlikuje toplinom, senzibilnošću, neposrednošću, muzikalnošću,
rodoljubljem i humanošću. Završila je Filozofski fakultet u Beogradu i
bila profesor u Obrenovcu, Dubrovniku i Beogradu. Dela: zbirke pesama
"Pesme", "Zeleni vitez", "Pesnik i zavičaj", "Otadžbino, tu sam", "Miris
zemlje", "Tražim pomilovanje", "Nemam više vremena", "Pesme iz
Norveške", "Letopis Perunovih potomaka", "Ničija zemlja", "Slovo o
ljubavi", priče "Ludilo srca", romani "Otvoren prozor", "Ne zaboraviti",
dečji roman "Pradevojčica", zbirka bajki i proze u stihu "Oraščići
palčići", putopis "Snimci iz Švajcarske".

Dogodilo se na današnji dan - 12. februar





- Danas je praznik Sveta tri jerarha. Reč je zapravo
o svetiteljima Vasiliju Velikom, Grigoriju Bogoslovu i Jovanu
Zlatoustom, iako svaki od njih ima svoj dan praznovanja u mesecu
januaru. Ovaj zajednički praznik sva tri svetitelja ustanovljen je u XI
veku u vreme cara Alekseja Komnena zbog čudne rasprave u narodu oko toga
ko je od trojice svetih najveći: Grigorije zbog dubine uma, Vasilije
zbog čistote i hrabrosti ili Zlatousti zbog čudesne rečitosti i jasnoće
izlaganja vere. Njihove pristalice čak su se i različito nazivale:
vasilijani, grigorijani i jovaniti. Promislom Božjim ovaj spor je rešen u
korist Crkve i slavu svetitelja, jer se oni, svaki ponaosob, a potom i
sva trojica, javiše u snu episkopu evhaitskom Jovanu rečima da su jedno u
Boga i da među njima ne postoji ništa protivrečno. Posavetovali su
episkopa da im napiše jednu zajedničku službu i odredi zajednički dan
praznika. Tako je spor srećno rešen i određen je 30. januar (sada 12.
februar) kao zajednički praznik ovih svetitelja. Proslavljaju ga svi
pravoslavni narodi, a u Grčkoj je to najveći nacionalni i školski
praznik.

1709. - Aleksandar Selkirk, švedski
moreplovac, prototip Robinsona Krusoa Danijela Defoa, spasen je posle
četiri godine provedene na ostrvu Fernandez, gde je dospeo nakon
brodoloma.

1809. - Rođen je Čarls Darvin, slavni
engleski prirodnjak i fiziolog, tvorac materijalističke teorije koja
razjašnjava proces nastanka živog sveta i posledice tog procesa. Od
1831. do 1836. učestvovao je u naučnoj ekspediciji broda "Bigl" koju je
opisao u knjizi "Put prirodnjaka oko sveta". Putovanje je imalo
presudan značaj za njegovo shvatanje o nestalnosti i promenljivosti
organskog sveta. Glavna dela: "Postanak vrsta putem prirodnog
odabiranja" (1859), "Promenljivost životinja i biljaka pod domaćim
uslovima", "Poreklo čoveka".

1877. - Prva vest prenesena je telefonom iz Bostona u Salem.

1882. - Rođen je srpski slikar Ljubomir
Ivanović, pionir srpske grafike. Posle studija na Državnoj akademiji u
Minhenu, bio je profesor Umetničke škole u Beogradu. U srpskom
slikarstvu crtež je od pomoćne slikarske discipline razvio do
samostalnog umetničkog dela. Njegovi izvanredni realistički crteži s
motivima iz raznih krajeva naše zemlje imaju, uz umetničku, i izuzetnu
dokumentarnu vrednost. Izradio je dve mape linoreza - "Stari Pariz" i
"Iz naših krajeva" - i tri albuma crteža olovkom - "Iz Južne Srbije",
"Predeli Šumadije i Južne Srbije" i "Jugoslovenski predeli".

1909. - Robert Foler oborio je svetski rekord u maratonu (2:46:52,6)

1912. - Kina prihvata Gregorijanski kalendar.

1924. - Premijera "Rapsodije u plavom" Džordža Geršvina u Njujorku.

1942. - Prilikom bekstva iz
koncentracionog logora u Crvenom krstu kraj Niša, u Drugom svetskom ratu
su u obračunu s Nemcima poginula 42 logoraša, a 105 se dokopalo
slobode. Nemci su u znak odmazde streljali 850 ljudi. Kroz logor je
tokom rata prošlo oko 30.000 ljudi, a više od 10.000 streljano je na
brdu Bubanj.

1947. - Ulovljena je morska riba teška 100,5 kg kod ostrva Galapagos.

1949. - U Beogradu je počela nastava na Akademiji za pozorišnu umetnost, osnovanoj 1948.

1967. - Kit Ričards i Mik Džeger uhapšeni su zbog droge.

1979. - Lansiran je Kosmos 1076, prvi ruski okeanografski satelit.

1998. - Intel je proizveo svoj prvi grafički čip i740.

Dogodilo se na današnji dan - 13. februar





1633. - Italijanski astronom Galileo Galilej
stigao je u Rim za suđenje pred Inkvizicijom zbog tvrdnje da se Zemlja
okreće oko Sunca. Osuđen je na kućni pritvor na svom malom imanju
nedaleko od Firence. Umro je u 77. godini života iznemogao i slep, 8.
januara 1642. Vatikan je tek 359 godina kasnije (1992) priznao svoj
poraz.

1787. - Umro je srpski matematičar,
fizičar, astronom, filozof, pesnik i univerzitetski profesor Josip Ruđer
Bošković, osnivač i direktor Brerske astronomske opservatorije kod
Milana i direktor Optičkog instituta francuske mornarice, jedan od
najvećih umova svetske nauke svog vremena. U 15. godini iz rodnog
Dubrovnika otišao je u Rim, gde je završio isusovački kolegijum.
Postavio je dve geometrijske metode za određivanje elemenata rotacije
Sunca, geometrijsku metodu određivanja putanje kometa, jedinstveni zakon
sile, pretpostavio da tela ne samo da se privlače nego se i odbijaju na
malim rastojanjima, sve formule sferne trigonometrije sveo je na četiri
osnovne, izračunao je dimenzije i spljoštenost Zemlje na osnovu merenja
meridijana, rešio je problem okaca u saću. Nasuprot Isaku Njutnu, vreme
i prostor smatrao je relativnim, po čemu je preteča Alberta Ajnštajna.
Dela: "Theoria philosophiae naturalis redacta ad unicam legem virium in
natura existentium", "Opera partientia ad opticam et astronomiam",
"Elementorum universae matheseos", "O morskoj plimi", "O zakonu sila u
prirodi", "O svetlu", "Teorija konusnih preseka", "Elementi matematike".

1831. - Rođen je srpski državnik i
istoričar Jovan Ristić, vođa srpske Liberalne stranke, jedan od
najznačajnijih srpskih diplomata XIX veka, član Društva srpske
slovesnosti i potom Srpske kraljevske akademije, koji je dvaput bio
regent i četiri puta premijer Srbije. Posle okončanja studija u
Francuskoj i na nemačkom univerzitetu u Hajdelbergu, vratio se u
otadžbinu i ubrzo je postavljen za šefa srpskog poslanstva u Istanbulu.
Tokom boravka u Otomanskom carstvu od 1861. do 1867. uspešno je okončao
duge pregovore o opozivanju turskih garnizona iz srbijanskih gradova.
Potom je postao ministar inostranih poslova kneževine Srbije, a u
razdoblju od 1867. do 1888. bio je, s prekidima, premijer kneževine i
kraljevine Srbije. Namesnik maloletnog kneza Milana Obrenovića postao je
1868, a od 1889. maloletnog kralja Aleksandra Obrenovića. Kao regent
kneza Milana, najviše je doprineo donošenju novog ustava 1869, a 1878.
uspešno je zastupao Srbiju na Berlinskom kongresu. Odbio je 1881. da
potpiše trgovinski sporazum sa Austrougarskom, smatrajući da će takav
dokument Srbiju učiniti ekonomski previše zavisnom od Dvojne monarhije,
zbog čega je podneo ostavku na položaj šefa vlade. Po povratku na vlast
1887. i kasnije kao regent kralja Aleksandra, nastojao je da Srbija
oslonac nađe u Rusiji, a u unutrašnjoj politici pokušao je da suzbije
uticaj radikala, ali je položaj regenta napustio 1893, kad je kralj
Aleksandar uz podršku radikala izvršio državni udar i zaveo
apsolutistički režim. Dela: "Spoljašnji odnošaji Srbije 1848-1872",
"Diplomatska istorija Srbije za vreme srpskih ratova za oslobođenje i
nezavisnost 1875-1878".

1832. - U Londonu se prvi put pojavila kolera.

1861. - Ruski car Aleksandar I (1818-1881)
oslobodio je carskim manifestom seljake kmetstva i feudalnih obaveza, i
sve to dopunio reorganizacijom uprave, vojske i sudstva, što je
stvorilo uslove za brži razvoj kapitalizma.

1867. - Premijera valcera "Na lepom plavom Dunavu" Johana Štrausa, u Beču.

1895. - Patentiran je filmski projektor.

1920. - Društvo naroda priznalo je
Švajcarskoj status stalno neutralne zemlje. Neutralnost Švajcarske
ustanovljena je još 1815. godine, što je bilo posledica politike
ravoteže sila, ali i geopolitičkih uslova Švajcarske. Danas je, uz
Vatikan, Švajcarska jedina stalno neutralna država.

1938. - Umro je srpski pisac Momčilo
Nastasijević, jedna od najsnažnijih pesničkih ličnosti srpske literature
između dva svetska rata i preteča moderne srpske drame, koji se
odlikovao originalnim stilom i izuzetnom jezičkom invencijom. Završio je
Filozofski fakultet u Beogradu i do smrti bio profesor gimnazije. Dela:
pesme "Lirski krugovi", pripovetke "Iz tamnog vilajeta", libreto
"Međuluško blago", drame "Kod večne slavine", "Nedozvani",
"Gazda-Mladenova kći".

1945. - Odigrala se najkontroverznija
epizoda iz rata saveznika protiv Nemačke, kada je stotinak britanskih
bombardera započelo bombardovanje Drezdena, istorijskog grada u istočnoj
Nemačkoj. Drezden nije bio ni industrijski ni vojni centar, i pre ovog
vazdušnog napada nije bio meta saveznika. U ovom bombardovanju uništene
su dve trećine grada a poginulo je između 35.000 i 135.000 ljudi.

1959. - Barbika je puštena u prodaju.

1968. - Amerika šalje pojačanje od 10.500 vojnika u Vijetnam.

1972. - "Briljantin" je premijerno prikazan na Brodveju.

1974. - Umro je srpski slikar Petar
Lubarda, jedan od najznačajnijih srpskih likovnih umetnika XX veka, član
Srpske akademije nauka i umetnosti. Slikarstvo je studirao u Beogradu i
Parizu. Pre Drugog svetskog rata je postimpresionističkim i
ekspresionističkim postupkom stvarao slike guste materije i zasićene
atmosfere. Posle rata, postepeno je menjao orijentaciju, a stvaralački
impuls i snažan slikarski temperament uputili su ga na dinamične
kompozicije jarkih boja u funkciji dramskih sadržaja i nacionalnog
epskog karaktera.

1981. - Objavljena je najduža rečenica u Njujork tajmsu - rečenica od 1.286 reči.

1988. - Otvorene su XV zimske olimpijske igre, u Kalgariju, Kanada.